Ook het Museum Dr. Guislain verzet zich deze dagen tegen het vergeten van de grimmige Groote Oorlog. Soldaten en psychiaters negeert echter het product dat het verhaal van 1914-1918 dreigt te verworden en presenteert een aangrijpend relaas over de waanzin van oorlog.
Het zwaartepunt van het eerste deel van de expo ligt bij het befaamde posttraumatische stressyndroom, kortweg PTSS of in de volksmond beter bekend als “shellshock”. Soldaten in de loopgraven vertoonden in massale aantallen bizar, angstig of gestoord gedrag. Toch duurde het lang voordat er een belletje zou rinkelen; de arme zielen werden simpelweg afgedaan als “lafaards” of “deserteurs”. Zelfs na de ontdekking dat het schokeffect van ontploffende granaten een enorme impact had op het brein van de jongens aan het front, bleef de psychose een taboe. Dat dit leed zou leiden tot enkele gruwelijke, maar ook wondermooie kunstwerken, hoeft niet te verbazen.
En die werken wist het museum naar goede gewoonte perfect te selecteren. “Het kabinet van Dr. Hahneman”, een psychiater ontsproten aan de fantasie van kunstenaar Koen Broucke, pretendeert prachtig dat kunst en waanzin twee handen op dezelfde buik zijn. De haast manische potloodtekeningen die voornamelijk slagvelden en wapenfeiten weergeven, blijken slechts tekens aan de oppervlakte. Broucke schildert op de achtergrond nog veel angstaanjagendere taferelen in felle kleuren en de psychoanalyse van Freud loert duidelijk om de hoek. Ook de ervaringen van expressionisten Otto Dix en Erich Heckel vormen aanleiding voor onthutsende scènes in potlood en verf. Heckel ruilt in zijn zelfportret echter resoluut de depressiviteit en manie om voor een onmiskenbare trots. De nuances die de expo aanbrengt zijn subtiel, maar broodnodig.
Even verder grijpt de hyperrealistische tekening “Geuele cassée” van Eric Manigaud de bezoeker naar de keel. Wat naar alle waarschijnlijkheid het resultaat van een explosie bij een soldaat van het front moet zijn, werd nooit zo rechtuit aan de bezoeker voorgesteld. Toch geeft de zachtheid van de potloodlijn het aangetaste gezicht een merkwaardige schoonheid. Ook Willem Andersons “Decorated” is vlijmscherp: zijn soldaat is overladen met eretekens, maar elk gezicht ontbreekt. Of hoe Anderson spitsvondig de vraag stelt of de eer van de natie dan zo belangrijk is?
De gruwel in al haar complexe geuren en kleuren dus, en het is voor die eerlijkheid dat het museum alle lof verdient. Nergens valt een greintje heroïsme te bespeuren en de bezoeker die komt voor een boodschap van hoop of vrede blijft – en misschien maar goed ook – op zijn honger zitten, want ook het tweede deel van de expo toont onverbloemd het surrealisme van de oorlog. Daar staat de representatie ervan in recentere tijden centraal: oorlogsjournalisten en fotografen op zoek naar het pakkende beeld dat het thuisfront verzekert van glorie of angst en alle onzekerheid daar tussenin.
Toch blijkt nuance wederom de boodschap: wanneer we wennen aan zulke wrede, maar dagelijkse beelden, hebben ze dan nog het nodige effect? Ook fotograaf Tim Dirven verwerkt deze problematiek in zijn reeks over Guantanamo Bay. Niet de al te bekende, wrede martelingen, maar de kille infrastructuur vangt hij met zijn lens. Tegen de verwachtingen van de toeschouwer in, worden de gevangenen zo werkelijk ontmenselijkt. De bruutheid waarvoor de gevangenis staat, komt daardoor des te harder aan. Ook de internetkunstenares Legofesto doet iets gelijkaardigs. Ze bouwt de meest horribele scènes uit de 21ste eeuw na met wat banale legoblokjes en legt zo op paradoxale wijze de absurditeit van het aan de mens inherente geweld bloot.
Het vredesthema dat de Vlaamse Overheid naar voren schoof voor de herdenking van honderd jaar 1914-1918 is voor het Museum Dr. Guislain dus een zeer ver-van-mijn-bed-show. Het biedt wel het meest gepaste antwoord voor deze herdenking: een eerlijk verslag dat niet poogt om de opgelopen wonden te verzachten, maar dat toont hoe kunstenaar en beeld kunnen omgaan met het thema van psychose en oorlog. Of zoals Rinus Van de Velde concludeert: “I’m only drawing this out of my system.”
Oorlog en Trauma:Soldaten en psychiaters. loopt nog tot 30 juni 2014 in het Museum Dr. Guislain, Gent.
