In het openbaar laten ze zelden een traan, maar ’s nachts overvalt hen het gruwelijke besef van de vergankelijkheid van wat ze doen. Af en toe snotteren theatermakers onder de dekens tot de uitdroging nabij is. Ze weten immers maar al te goed dat “wie schrijft, blijft”, maar zij ploeteren keer op keer maanden aan een tekst, een decor en aan spelers, om na – in het beste geval – tientallen voorstellingen hun werk definitief te begraven. Voor die theatermakers is het een geschenk uit de hemel als hun theaterteksten worden uitgegeven, of beter nog, luxueus worden gebundeld. Zo ging recent het werk van Piet Arfeuille in druk bij Uitgeverij Lannoo.
Het blijft een moeilijk gegeven: theaterteksten lezen en daarbij volledig moeten terugvallen op de eigen verbeelding. Er kan dynamiek verloren gaan en dramatische pauzes die bepaalde regels meer gewicht geven, kunnen niet door een witregel worden opgevangen. Nog complexer wordt het bij auteurs waarvan het werk niet zuiver onder “teksttheater” valt: makers bij wie het visuele rechtstreeks in het verlengde ligt van wat er gezegd wordt en regisseurs die stilte laten spreken door beweging of door de setting waarin het geheel zich afspeelt.
Piet Arfeuille zou zo iemand kunnen zijn. Zijn recente voorstelling ‘Yesterday (or how we felt about the rumour)’ leek toneel in een ruimte tussen droom en werkelijkheid. De toeschouwer kreeg flarden gebeurtenissen te zien die zich in de gang van een flatgebouw afspeelden: surrealistisch bijna, hoe Arfeuille onbevattelijke beelden uit een soort onderbewustzijn op scène kon zetten. Woorden kwamen in dat stuk op de tweede plaats, want het was de actie die de dramatische realiteit definieerde. Als dat stuk, dat overigens in samenwerking met cinematografe Nathalie Teirlinck ontstond, iets bewijst, dan wel dat Arfeuille’s oeuvre geen eindeloze herhaling is van steeds dezelfde motieven. Toch zit er een lijn in het werk van de artistiek leider van Theater Malpertuis in Tielt, hetgeen Mark Cloostermans (literatuurcriticus en voormalig toneelrecensent bij De Standaard) in een verhelderend inleidend essay bij dit prachtig uitgegeven boek aanraakt.
Met ettelijke jaren ervaring heeft Arfeuille al een en ander gerealiseerd. Op basis waarvan werd dan gekozen welke teksten in Schuilkelders en paleizen terecht zouden komen en welke niet? De rode draad is dat de vier geselecteerde teksten bewerkingen zijn van toneelklassiekers, maar dan op een wel erg eigengereide manier. Hamlet en De Storm zijn uiteraard adaptaties van de toneelschrijver waar niemand om heen kan: William Shakespeare. Nog verder terug gaan Raadseltjes, een vrije bewerking van het Oedipus-verhaal, en De Zaak, waarin een nieuw licht wordt geworpen op de mythe van Orpheus.
Schuilkelders en paleizen is een uitstekende staalkaart van hoe breed Arfeuille in zijn carrière al ging: zoals de titel doet vermoeden is de toon in Raadseltjes speels, terwijl het materiaal van Shakespeare met poëtisch inzicht onder handen wordt genomen. De Zaak vormt dan weer, met zijn kernachtige en soms zelfs regelrecht mythische formuleringen, een soort van nulpunt. Dat zorgt voor vier onderling sterk verschillende, doch telkens duizelingwekkende leeservaringen. Toneel kan en moet – in de ogen van Arfeuille – losbreken uit haar historische clichés: deze adaptaties zijn actueel zonder per se in de actualiteit te zijn verankerd, Vlaams zonder de Vlaamse platitudes, universeel zonder universele sentimentaliteiten.
Lannoo begreep ook dat dit boek zowat het testament van een deel van Arfeuille’s repertoire zou worden. Een kleine toevoeging die een grote meerwaarde betekent, is de fotografische inkijk in hoe Arfeuille visueel denkt – hetgeen impliciet een hint geeft over hoe deze teksten moeten gelezen worden. Er komen beelden in van diverse stukken, waaruit echter het basisgevoel spreekt dat theater anno 2013 niet vrijblijvend kan zijn. Het is een zaak van leven of dood, van erop of eronder, van raken aan essenties of de mist in gaan. Niets kan Arfeuille’s werk op het toneel evenaren natuurlijk, maar dit boek komt aardig in de buurt. Voor theaterliefhebbers dan ook een gouden aankoop.
