Op het kruispunt tussen Brussel en de rest van de wereld vinden we Meeting Points, het festival van KVS waarop Arabische kunstenaars in de kijker worden gezet. Dit jaar maakte onder meer de alomgeprezen Tunesiër Fadhel Jaïbi zijn opwachting.
Afgelopen zomer prijkte de naam Fadhel Jaïbi op de affiche van het prestigieuze festival van Avignon. De Tunesiër had echter al langer banden met Frankrijk: hij studeerde er theater, wat meteen verklaart waarom zijn voorstellingen zo Westers aandoen en bijgevolg bij een Europees publiek in de smaak vallen. Onze nieuwsgierigheid was dan ook geprikkeld toen bleek dat de regisseur naar Brussel kwam met zijn politieke stuk Amnesia.
Geen voorstelling over geheugenverlies, wel over de Arabische Steve Stevaert. Aan het begin van het stuk heeft Yahia Yaïch nog alle politieke macht, maar tijdens een familiefeest verneemt hij via de televisie dat hij aan de kant wordt gezet. Al snel verliest hij zijn aanhangers en is de heksenjacht op zijn persoon en zijn familie geopend. In een poging om aan de wraak van het volk te ontsnappen, steekt Yaïch zijn eigen huis in brand. Maar de zelfmoordpoging mislukt en hij belandt in de psychiatrie. En daar blijkt pas echt hoe elk individu, ook de dokters, doordrongen is van de politieke strijd die in het land woedt.
De realiteit holt soms de fictie achterna, Amnesia is daarvan een goed voorbeeld. Jalila Baccar schreef haar tekst over de val van een dictator als de veruitwendiging van een wens, die leefde onder het Tunesische volk. Niet veel later kwam de droom uit: president Ben Ali viel van zijn troon en de Arabische Lente was een feit. Het Tunesische volk balde haar vuist. Baccar heeft dit niet in haar eentje op gang gebracht, maar wel heel juist de vinger op een etterende wonde gelegd.
Helaas is het voor een Westerling moeilijk de kracht van Baccars tekst te vatten. Het subtiele onderscheid tussen het Standaardarabisch van de politiekers en het Tunesisch Arabisch van het gewone volk gaat in vertaling onherroepelijk verloren. Maar ook algemener blijkt de taal een barrière. Theater met boventitels werkt niet zoals film met ondertitels: je krijgt tijdens het lezen niet het volledige beeld mee, waardoor je alweer veel verliest. Daarbij heeft men ervoor gekozen om in de boventiteling soms meerdere replieken van verschillende personages in eeéén keer onder elkaar te zetten. Daardoor kan je soms niet volgen wie wat precies zegt, terwijl het Arabisch je aan de oren voorbij raast. De inhoud van de voorstelling gaat dan ook voor een groot stuk verloren.
Over de tekst kunnen we misschien niets zeggen, maar over de regie van Fadhel Jaïbi wel. Zijn stijl is bijna operesk. Veel personages, met veel aandacht voor beeld en beweging, het uitvergrote niet schuwend. Daar zitten een aantal goede vondsten tussen. Zo laat Jaïbi zijn personages opkomen vanuit de zaal (van tussen het publiek), terwijl ze breed glimlachend het publiek aanstaren, als levende doden in een verziekte maatschappij. Soms is het evenwicht echter zoek. Zo laat Jaïbi zijn elf acteurs op een rij plastieken stoelen zitten, vechtend tegen de slaap. Een herkenbare metafoor voor het archetypische familiefeest — een ergernis die blijkbaar culturen overstijgt — maar de scène duurt te lang en is daardoor platweg saai. Op andere momenten is die duur dan weer wel een verrijking: wanneer een reeks doldwaze karikaturen achtereenvolgens de scène oversteekt (denk de intro van In De Gloria) werkt de lange duur het tragikomische aspect in de hand. De karikaturen blijven en blijven maar komen, de rationaliteit wordt helemaal onderuit gehaald.
De kennismaking met het werk van Fadhel Jaïbi en Jalila Baccar verliep niet onaangenaam: de regisseur heeft een opvallend energieke stijl met veel aandacht voor beweging. Maar waar het op taal aankomt, hebben wij van Amnesia niet veel begrepen. Het Arabisch sprekende publiek gaf een staande ovatie en bloemen, wij hebben daarvoor helaas te veel moeten missen. Een kruispunt tussen culturen is nobel, maar uitwisseling is niet vanzelfsprekend.