97 min. /
USA / 2006
Kevin Smith is één van de grote gevallen goden van de
onafhankelijke Amerikaanse cinema van de jaren negentig. De man
debuteerde met ‘Clerks’, een zwart-wit komedietje, gedraaid met
enkele vrienden voor ocharme 27.000 dollar. De film was meer een
hoorspel met begeleidende beelden dan wat anders – een serie
dialogen tussen een stel losers die zich bezighielden met
het eindeloos analyseren van slechte films, het roken van joints en
het bespreken van seks die ze waarschijnlijk nooit hadden. Sommige
van die dialogen waren hilarisch, anderen waren zeer flauw, de
meesten vielen ergens daartussenin, maar Smith’s reputatie was wel
gevestigd. Met elke volgende prent viel hij echter meer en meer
door de mand. Hij viel in herhaling met ‘Chasing Amy’, liet zich
overdonderen door zijn eigen budget in ‘Dogma’, hing zonder gêne de
vetzak uit in ‘Jay
and Silent Bob Strike Back’ en ging zelfs de melige toer op met
‘Jersey Girl’.
Eerst haakten de critici af, daarna het publiek. Dat hij nu een
rechtstreeks vervolg maakt op zijn doorbraakfilm, lijkt dan ook
eerder een daad van wanhoop dan wat anders. Misschien is het
treurigste aan dat hele verhaal nog wel dat ‘Clerks II’
(ondertitel: ‘The Passion of the Clerks’) zelfs lang niet z’n
slechtste film is.
De opzet van het eerste deel is in ieder geval bewaard gebleven:
we volgen één dag uit het leven van Dante (Brian O’Halloran) en
Randall (Jeff Anderson), twee nietsnutten die tien jaar lang samen
zaten te niksen in een nachtwinkel. Wanneer die winkel afbrandt,
vinden ze samen een nieuwe job in hamburgerkeet Mooby (slogan:
“I’m eating it!”), waar ze met hun 33 jaar hamburgers staan om
te draaien en sla staan te snijden.
Maar voor Dante lijkt er licht aan het einde van de tunnel te
zijn: vandaag is zijn laatste dag bij Mooby’s voordat hij naar
Florida verhuist om daar te trouwen met zijn vriendin Emma
(Jennifer Schwalbach), wiens ouders er schijnbaar warmpjes
inzitten. Dat lijkt een goeie deal, maar zijn vriendschap met
Randall en vooral zijn gevoelens voor baas en vriendin Becky
(Rosario Dawson), doen hem toch twijfelen.
Je kunt niet zeggen dat er geen evolutie merkbaar is in Smiths
films: tot enkele jaren geleden was hij er tevreden mee om zoveel
mogelijk (al dan niet gore) grappen na elkaar te scoren, zonder dat
hij zich daarbij iets aantrok van personageontwikkeling of een
doordachte filmische structuur. Smith maakte geen films, hij
schreef dialogen waar hij dan een soort van verhaaltje omheen
wikkelde om alles samen te houden. Vervolgens richtte hij een
camera op zijn acteurs en dat was het dan. Maar met zijn laatste
paar projecten lijkt hij meer in de richting van de cinema te
neigen. Zowel ‘Jersey
Girl’ als ‘Clerks II’ geven blijk van een traditionelere, meer
gematigde aanpak, met zowaar plotwendingen die de personages doen
evolueren en alles erop en eraan. Je zou bijna denken dat hij een
echte film wil maken. De hardcore fans van Kevin Smith op
z’n meest schaamteloos non-narratief zullen dat waarschijnlijk maar
niks vinden, maar in het geval van ‘Clerks II’ helpt het wel dat de
regisseur op z’n minst iets wil vertellen (al is het dan niet
veel).
Smith wil immers – schreeuw het van de hoogste daken – een punt
maken over de druk die mensen voelen om op een bepaalde leeftijd te
settelen. Dante is in de dertig en hij heeft nauwelijks iets
bereikt van al die dingen die “de maatschappij” je opleggen: hij
werkt in een hamburgertent, heeft geen gezin en geen bezittingen
die de moeite waard zijn. Meer en meer voelt hij de druk om de
conventies achterna te lopen en een “huis-boom-beest”-leventje te
gaan leiden. Blijft de vraag of dat soort van sociale druk wel een
goeie reden is om te trouwen.
De beste momenten in ‘Clerks II’ gaan over dat gegeven. Brian
O’Halloran geeft ons een sympathiek hoofdpersonage met Dante,
iemand die vastzit in z’n leven en op de een of andere manier nog
altijd dezelfde schooiers om zich heen heeft als tien jaar geleden.
Zijn net-niet-romance met Rosario Dawson levert enkele charmante
scènes op. Dawson is niet alleen een adembenemend mooie vrouw, maar
ook een goeie actrice en er ligt een mooi gevoel van tederheid in
de momenten die de twee met elkaar delen. Op die momenten kun je
bijna zien wat ‘Clerks II’ misschien had kunnen worden: een lief
romantisch komedietje waar je geen moment van zal wakker liggen,
maar dat wel de klus klaart.
Maar dat is dan buiten Smiths gebruikelijke scala aan
scatologische en seksuele schunnigheden gerekend. De typetjes Jay
and Silent Bob zijn nog altijd even platvloers en ergerlijk als
altijd (Jay die om geen enkele aanwijsbare reden zijn blote kont
tegen de ruit van de hamburgertent aandrukt, lacheeeuh!) en ook
buiten hen gerekend zijn er heel wat scènes die simpelweg
beschamend zijn. Een bestialiteit-act waarbij een struise kerel
zich vergrijpt aan een ezel met een bondage-maskertje voor, is
wellicht het gruwelijkste voorbeeld, maar een monoloog van een
negentienjarige collega van Dante en Randall over het “mannetje dat
in het poesje van zijn vriendin woont”, kan ook tellen. Om nog maar
te zwijgen van de imitatie die Jay op een bepaald moment geeft van
een beroemde scène uit ‘The Silence of the
Lambs’.
Niet alleen zijn dat soort momenten gortig, ze zijn ook gewoon
niet grappig. Platte humor kan best werken (zie ‘Borat’), maar dan
moet er wel een clou achter schuilgaan, een bepaalde bedoeling.
Hier staan die scènes echter op zichzelf als voorbeelden van wat
Kevin Smith blijkbaar zoal leuk vindt. Ze passen op geen enkele
manier in het grotere geheel van de film, dragen niets bij. Al
evenmin als de cameo’s van een paar oude bekenden (Smith-getrouwen
Ben Affleck en Jason Lee komen heel even kijken en knipogen nét
niet naar de camera om te vragen of we hen wel herkend hebben).
‘Clerks II’ bevat de kern van een aardig filmpje, en net dat is
zo frustrerend aan de prent: de hoofdacteurs zijn sympathiek genoeg
en delen een aantal scènes die écht werken. Maar met dat gegeven
had meer gedaan moeten worden, in plaats van te kiezen voor een man
die een ezel neukt in naam van de makkelijke lach.
