Toneelgroep Ceremonia :: Achter ’t eten

De aftrap van de officiële selectie mag gegeven worden tijdens een
thuismatch met de ploegen van Eric de Volder, Dick van der Harst en een wisselspeelster
van Theater Zuidpool. Hun samenspel maakt emoties los die, zo vlak Achter
’t Eten, aangenaam op de maag blijven liggen.

De doorbraak naar het grote publiek kwam er waarschijnlijk pas echt voor Ceremonia
toen ze in ’99 in samenwerking met Het Muziek Lod Diep in het Bos ten
tonele brachten. Toch waren Eric de Volder en zijn kompanen op dat moment al
zeven jaar aan de slag, gegroeid uit een gezelschap dat eigenlijk al sinds 1987
aan het zoeken was naar een eigen vorm op de gelukzalige theaterzolder KIM (’Kunst
is Modder’). De unieke combinatie van zoetgevooisd Middelnederlandsch taalgebruik,
donkerbittere onderhuids sluimerende thema’s, een bevreemdend gloeiende belichting
en theatermaskers die zo weggelopen lijken uit een schilderij van James Ensor,
waren op dat moment al uitgegroeid tot een vaststaande waarde, die plots wonderwel
samenvloeide met de weerbarstige composities van Dick van der Harst. Meteen
leek het alsof het altijd zo geweest was, of had moeten zijn, en de nagenoeg
perfecte symbiose van taal, muziek en beeld tilde het gezelschap naar nieuwe
hoogten. Als een van de eerste culturele reacties op het drama rond Marcel Dutroux
was hun timing ook wel perfect. Het bezwerende karakter van de rouwende vrouwen
op het toneel veroorzaakte een catharsis bij het publiek, vergelijkbaar met
het woedende groepsgevoel van een Witte mars.

Voor Achter ’t Eten wordt deze samenwerking herhaald, en alle succesingrediënten
zijn aanwezig. Het snijdende dialect van dochter Marijke Pinoy tekent schril
af tegen het ingehouden, maar daarom niet minder ratelende gejammer van moeder
Ineke Nijssen. Het scènebeeld heeft veel weg van de opstelling van Heiner
Müllers Hamletmaschine. Rond een rechthoekige bundel licht holt het tweetal
voortdurend achter elkaar aan en om elkaar heen, zonder ooit tot een toenadering
te komen. De vaderfiguur is helemaal uit het plaatje verdwenen, maar zijn incestueuze
bloedschuld heeft een onherstelbaar spoor van vernieling achtergelaten. Noodgedwongen
nemen de vrouwen ook de mannenrollen voor hun rekening.

De personages, ietwat simpel van geest, werden mooi uitgetekend in hun innerlijke
tweestrijd. Aan de ene kant is er de uitgezakte moederfiguur, te emotioneel
overweldigd om ook maar iets onder ogen te zien. Ze probeert hun problemen dood
te zwijgen of weg te praten. De gebroken dochter, van haar kant, kan precies
daardoor haar agressie niet kwijt. Ze beseft alleen instinctief waar die ronde
buik vandaan komt en reageert zich af op de vergoelijkende moeder, die weigert
haar te helpen om dit drama te begrijpen. Tot deze ook haar geduld verliest
en haar hardhandig het zwijgen oplegt. Dan herstelt de moeder zich weer, zich
op dat moment geen haar beter voelend dan de gewelddadige vaderfiguur. Maar
de daaropvolgende stortvloed van liefdevolle woordjes lijkt nog weinig effect
te hebben op de afgestompte dochter, gescheiden door een kloof die nooit meer
gedicht zal worden. De muziek van Het Muziek Lod ondersteunt en snijdt, bijt
van zich af en zalft. De subtiele smartlap En Al Die zorgt zelfs
voor een broodnodige verlossende komische noot die je nooit meer zal vergeten,
vooral wanneer het verhaal zich na vele strofen uitstel uiteindelijk toch naar
de langverwachte Aldi verplaatst. Wat ons betreft is dit chanson een lang leven
beschoren om pensenkermissen, Gentse en andere feesten met veel liefde wakker
te schudden.

Incest als thema ligt wel erg voor de hand, eigenlijk zowel binnen het oeuvre
van De Volder als de hedendaagse theatertraditie in het algemeen. Ook vormelijk
worden omzeggens geen nieuwe elementen aangebracht. De schoenmaker blijft dus
duidelijk bij zijn leest en toch: het eindresultaat is weer een uniek geheel
dat loepzuiver de wirwar van emoties binnen dit verstoorde gezin blootlegt.
Het Witte Mars-gevoel is weliswaar al lang vergeten, en moet plaats maken voor
ongemakkelijk schuifelend genieten van een paar mooie momenten. Gewoon een goeie
De Volder, dus, zeker sterker dan zijn laatste geesteskind Brand. Dit
jaar mocht het gezelschap een jaar lang uitgebreid en verdiend op haar lauweren
rusten in het Nieuwpoorttheater. Met Achter ’t Eten staken ze intussen
ook de taalgrens over, op zoek naar nieuwe horizonten die hopelijk een bron
voor verfrissende en verruimende inspiratie zullen blijken.

Voorstellingen in Gent op 26/27 augustus, 30 augustus in Amsterdam.