Half 2000 viste Vlaams Minister van Cultuur Anciaux, tegen het advies van de bevoegde commissie in, drie jonge gezelschappen toch voor subsidiëring op. Ondertussen behoren zij al een klein jaar bij de gelukkige groepen die een structurele subsidie krijgen. Eén daarvan, Braakland/ZheBilding, gaat dezer dagen in première met La dissection d’un homme armé.
"De titel dekt de lading wel", zegt auteur-regisseur Stijn Devillé. "We analyseren driemaal een moordenaar of op zijn minst iemand die verantwoordelijk is voor de dood van iemand anders: die wordt mentaal gedissecteerd, psychologisch uit elkaar gehaald, om te zien wat de motieven zijn, wat gewetensnood is."
"We brengen het verhaal van de kolonel die verantwoordelijk was voor de tien vermoorde Belgische paras in Ruanda. Op een bepaald moment krijgt hij een oproep van zijn mannen dat ze gelyncht worden. Je krijgt het verhaal op het moment waarop hij besluit niet te handelen, en achteraf, als hij daarop terugkijkt."
"Het tweede verhaal is dat van de moordenaar van Julien Lahaut, de communist die bij de kroning van Boudewijn "Vive La République" riep. Een week later werd hij voor zijn deur neergeschoten door een commando royalistische Vlamingen. En ook daar weer dezelfde vraag: ‘waarom heb ik op dat moment de trekker overgehaald?’: ze stonden met twee gewapende mannen aan de deur, maar slechts één van hen heeft geschoten. En dat terwijl de man die geschoten heeft eigenlijk verwachtte dat de andere zou schieten, zodat hij het niet zou hoeven te doen."
"De derde moord is die van een jonge man op zijn broer, om zijn eigen hachje te redden in de loopgraven van de Groote Oorlog. Het is een verdichting van een verhaal dat zowel in historische romans als in oorlogslegendes voortkomt. Ik heb er mijn verbeelding op losgelaten: ‘In welke omstandigheden moet ik verzeilen om mijn eigen broer kapot te maken.’"
Goddeau: Wat is daarin waarheid en wat dichtung?
Devillé: "De figuren zijn allemaal min of meer historisch. Ik heb mij vrij goed gedocumenteerd maar kan natuurlijk niet weten wat die mensen gedacht hebben. Waar de historische feiten stoppen begint mijn fantasie dus. Het is fictie, maar sommige details zijn wel echt, waaronder dat van die twee mannen."
Goddeau: Vanwaar kwam het idee voor de voorstelling?
Devillé: "Ik loop al lang met het idee rond. Ik ben gefascineerd door WO I als echte start van de twintigste eeuw: Europa dat als wereldmacht in elkaar stort, de doorbraak van socialisme, de afschaffing van de kolonies… En toen wilde ik iets cyclisch doen dat de hele eeuw omvatte en kwam ik bij deze drie verhalen terecht omdat ze voor België de cirkel van de twintigste eeuw rond maken."
Goddeau: Hoe kwam je bij de muziek van Paul Van Nevel terecht, die live in de voorstelling wordt gespeeld?
Devillé: "Die kwam erbij toen ik vaststelde dat het tekstmateriaal heel brutaal was, dat daar iets tegenover moest staan dat heel mooi en broos is. De muziek van Van Nevel was alleen al qua titel perfect en ze was daarbij gebaseerd op een volksliedje uit de 15de eeuw dat als Franse tekst had: "Pas op voor de gewapende man". Dat vond ik erg mooi, als je weet dat er drie moordenaars op de scène staan."
Goddeau: Waarom die drie verhalen? Twee van de drie zijn politieke moorden. Waarom geen passionele moorden? Zijn die te gemakkelijk te verklaren?
Devillé: "Het waren drie moorden die mij fascineerden en ook erg deel uitmaken van het collectieve geheugen. Meestal weten de mensen over Lahaut bijvoorbeeld niet meer dan dat hij "Vive la République" riep, met het stuk geef ik daar een andere visie op."
"Geen idee, waarom ik niet voor passionele moorden koos. Ik denk trouwens niet dat de moord op Lahaut voor de schutter aan de deur een politieke moord was. Voor die mens was dat een opdracht: die man was gebrainwashed. Voor de opdrachtgevers zal het wel politiek geweest zijn, maar als je zelf voor die te doden man staat, wordt dat een persoonlijke kwestie en het is die vraag die ik stel: het moment dat je oog in oog met je slachtoffer staat, heb je nog altijd de mogelijkheid om niet te schieten. Een passionele moord is niet rationeel maar zuiver emotioneel, terwijl het in dit geval minstens een mix van de twee is."
Goddeau: Is Braakland/ZheBilding meer dan auteur-regisseur Stijn Devillé?
Devillé: "We hebben inderdaad geen vaste spelerskern. Het is net onze eigenheid dat we heel sterk vanuit een tekst vertrekken. Er zijn wel een aantal spelersgezelschappen als Stan en De Roovers, maar daarnaast zijn er nog heel weinig gezelschappen met een vaste acteurskern in Vlaanderen. Een gezelschap als De Tijd heeft ook geen acteurs in vaste dienst. Wel werken ze vaak met dezelfde spelers, en dat willen wij ook bereiken. Zo zullen namen rond ons zeker blijven opduiken: Adriaan Van Aken, die al meewerkte aan Schimmen en Vertigo gaat ook volgend jaar met ons meedoen. Het gebeurt dus al, maar nog niet zoveel, omdat we nog aan het aftasten zijn. Ik wil daar ook nog wat de vrijheid in hebben om te zien of het klikt met bepaalde mensen."
Goddeau: Jullie zijn ondertussen al een klein jaar structureel gesubsidieerd.
Devillé: "We hebben een heel kleine structurele subsidie gekregen (4,5 miljoen frank, mvs), een rugzakje om wat dingen uit te proberen tijdens de komende vier jaar. Het kabinet heeft er de naam ‘structurele projectsubsidie’ op geplakt — iets dat eigenlijk niet bestaat — om te verklaren waarom het bedrag zo laag is. Je kunt er geen bergen mee verzetten, maar wel wat mee experimenteren. Onze opdracht is wat dingen uit te proberen en zo ons eigen parcours te zoeken."
"En dat loopt goed: stilaan zijn we wat krediet aan het opbouwen in de sector. Sinds we erkend zijn hebben we drie projecten gedaan waaronder de monoloog Mitrajet en de Paul Austerbewerking Schimmen. Dat laatste was een erg klein project, een specifiek onderzoek van vier regisseurs die een tekst bewerken en zelf ook spelen."
"De premisse was daar dat je op voorhand wist dat je geen acteurs ging zien maar vier regisseurs die hun werk presenteren. Je moest dus geen schitterende acteerprestaties verwachten, daar zat het onderzoek op voorhand al duidelijk in, al waren er mensen die dat niet zo interpreteerden. Het ging ons er om te bekijken hoe je een roman kunt theatraliseren zonder in grote dramatische ingrepen te vervallen. Hoe je dicht bij de sfeer van een boek kunt blijven en hoe je zoekt naar een verteltaal, hoe je kunt spelen met vertelperspectieven."
"Ons derde project was Vertigo, naar Hitchcock, wat vanuit dezelfde premisse vertrok en de bijkomende vraag inhield hoe nieuwe media te integreren zijn. Daar werkten we ook al met muzikanten en met film. Met die kleine subsidie hebben we toch drie voorstellingen kunnen maken, omdat die eerste twee ook echt erg low budget werden gehouden. Daarbij krijgen we nog wat bijkomende steun van de Stad Leuven en de Provincie Vlaams Brabant, wat ons toch iets meer ademruimte geeft."
Goddeau: Je had er niet op gehoopt, toen je de aanvraag indiende bij de Vlaamse Gemeenschap?
Devillé: "Neen. Het is dus wel fijn dat vanuit de Vlaamse Gemeenschap geld is gekomen om ons eigen parcours te zoeken. We hadden een structurele subsidie aangevraagd bij wijze van generale repetitie. De traditie wil immers dat er heel wat aanmerkingen komen op je dossier en zo wisten we tegen de volgende subsidieronde hoe we ons dossier het best zouden voorstellen. En daarmee wist de commissie ook dat het ons menens was, dat we geen eendagsvlieg wilden zijn."
"Nu, tot onze grote verbazing viste Anciaux ons samen met twee andere gezelschappen op en erkende hij ons ondanks een negatief advies. Daar is heel wat kritiek op gekomen, voornamelijk vanuit de pers, waarbij gesteld werd dat we door de commissie — die na de beslissing van Anciaux ontslag nam — over de hele lijn slecht waren bevonden. Dat was pertinent niet waar: de commissie had in haar verslag geschreven dat wij alle drie interessante gezelschappen waren en zeker te volgen, maar nog te jong om al structureel te subsidiëren. Op inhoudelijk vlak kregen we echter goeie punten."
"Sindsdien gaat de eerste helft van elke recensie van een Braakland-voorstelling over het feit dat wij onze subsidie tegen het advies van de commissie hebben gekregen. Achteraf volgt dan nog iets over de voorstelling. Kunnen ze nu echt niet gewoon zeggen wat ze van de voorstelling vonden?
Goddeau: Is die term ‘experimenteren’ belangrijk voor jou? Geeft het een vrijgeleide om op je bek te gaan?
Devillé: "Het is nooit maar experimenteren. Je moet geen charlatan zijn: mensen betalen om je voorstelling te zien. Maar het is eigen aan theater, als groepsproject in het hier en nú waarvoor mensen vaak al kaartjes hebben gekocht voor er nog maar één repetitie is gebeurd, dat je soms op je bek gaat en dat je kaartenhuisje instort in het bijzijn van het publiek. Je moet daar echter niet mee gaan koketteren: experiment mag geen uitvlucht zijn, in tegendeel: het is een opdracht.
"Voor La dissection d’un homme armé was dat experiment het schrijven van de tekst en de omgang met de acteurs. Het zijn drie bijzonder goede acteurs van wie één nog mijn docent is geweest aan het RITS (Dirk Buysse, mvs). Dat is natuurlijk wat bizar (lacht) dat ik nu mij eigen leraar regie moet vertellen hoe hij moet spelen. Toen daar nog de samenwerking met de muzikanten bovenop kwam, was dat voor mij meer dan experiment genoeg. Voor het overige zal La dissection d’un homme armé een affe voorstelling zijn."
Goddeau: Is La dissection d’un homme armé het eindpunt van je experiment?
Devillé: "Een eindpunt is het niet echt, maar zeker wel een culminatiepunt. Volgend jaar zetten we het onderzoek immers verder met een tweeluik over Caspar Hauser, de wees die vanuit het niets opdook in het Duitsland van de 18de eeuw. We gaan er zowel een jeugdvoorstelling van maken, waarin de verwondering van Caspar voor de wereld rond hem tot uiting komt, als een gewone voorstelling waarin we de reacties van de buitenwereld op die vreemde onschuldige Caspar analyseren. Het vreemde is immers dat er tweemaal een aanslag op die onschuldige jongen is gepleegd, omdat de buitenwereld zijn complete onschuld en onbevooroordeeldheid blijkbaar als vreemd en bedreigend ervoer."
