In de naweeën van de aanslag op het magazine Charlie Hebdo besloot het Franse enfant terrible Michel Houellebecq alle promotie rond zijn net verschenen nieuwe roman stop te zetten. Onderworpen, dat als onderwerp een Frankrijk heeft dat na de verkiezingen van 2020 een “moslimstaat” wordt, heette islamofoob te zijn. Al waren het vooral zij die het boek niet gelezen hadden, die zich meteen in dit soort aannames verloren, want de schrijver toont zich opvallend mild voor de befaamde religie.
Mildheid is een woord dat niet vaak geassocieerd wordt met Houellebecq, nochtans zullen de fans van zijn romans kunnen beamen dat net deze eigenschap een niet onbelangrijke rode draad doorheen zijn oeuvre vormt, samen met een scherpe, haast meedogenloze ontleding van in het bijzonder de Westerse maatschappij. De humanist Houellebecq heeft weinig vertrouwen in de manier waarop het materialisme en ontspoord hedonisme de laatste decennia steeds meer de maatschappij in hun greep trachten te krijgen, terwijl de oude ideologieën machteloos toekijken. In Onderworpen besluit hij, mogelijk opvallend, dat een strikte maar vredevolle interpretatie van de islam misschien wel het antwoord bieden kan.
Onderworpen is evenwel geen roman over het door de islam “gedomineerde” Frankrijk, maar wel opnieuw een haarscherpe analyse van een verloren ziel voor wie de keuzevrijheid en het lege existentialisme dat daaraan gekoppeld is, niet langer een antwoord biedt op de zinloosheid van het bestaan. Zijn hoofdpersonage is een universitair docent van middelbare leeftijd die zich na een blitzcarrière als Joris-Karl Huysmans-specialist langzaam maar zeker genesteld heeft in het comfortabele leven van de hoogleraar die niets meer te bewijzen heeft. Zijn gezapige maar holle bestaan kent nog weinig vreugdevolle momenten, zowel intellectueel als lichamelijk (en vooral seksueel) lijkt hij zijn hoogtepunt voorbij te zijn en dwaalt hij steeds meer als een soort slaapwandelaar rond.
Tijdens enkele gesprekken met een jonge, pas benoemde collega en de man van zijn collegevoorzitter komt het hoofdpersonage, samen met de lezer, steeds meer te weten over de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Frankrijk en hoe het komt dat net het Front National enerzijds en de Moslimbroederschap anderzijds de twee belangrijkste spelers binnen het verkiezingsdebat worden. Naargelang het verhaal vordert, wordt steeds duidelijker waarom net die laatste de beste kaarten hebben om de verkiezingen te winnen: niet alleen hebben ze een charismatische, intelligente kandidaat, maar bovendien weet deze perfect welke departementen/portefeuilles op termijn het meest doorslaggevend zijn.
Dat zowel links als rechts zich vanuit hun respectieve ideologieën geen raad weten met hoe om te gaan met het veranderende landschap speelt bovendien perfect in de Moslimsbroederskaart. En zo krijgt de partij Frankrijk steeds meer in zijn greep terwijl ook elders in de wereld de moslimlanden hun steven steeds meer op het Westen richten en bijvoorbeeld de Saudi’s zich onder meer als de belangrijkste sponsor van de universiteit profileren. Het hoofdpersonage laat zich hieraan overigens weinig gelegen liggen en blijft aanvankelijk zijn lethargische bestaan verder zetten tot een vooraanstaand uitgever zijn interesse in Huysmans nieuw leven weet in te blazen, en de voordelen van een universitaire carrière gekoppeld aan een moslimleven nieuwe kansen op geluk bieden.
Het knappe aan Onderworpen is dat Houellebecq niet de kaart van een radicaal islam-geïnspireerd moslimbewind trekt maar zich, terdege geïnformeerd, laat leiden door een weliswaar fundamentalistisch-rigide maar ook humane interpretatie van de islam die een aantal waarden vooropstelt en het maatschappelijke leven opnieuw structuur en orde biedt. Atheïsten en ongelovigen worden niet vervolgd, noch worden burka’s en dergelijke opeens gemeengoed. Daarenboven maakt de auteur duidelijk dat een religieuze partij als de Moslimbroederschap ook in Frankrijk perfect voet aan de grond zou krijgen, mits zij een juiste kandidaat zou hebben die weet hoe het maatschappelijk discours te voeren.
Net als in zijn vorige werken fileert Houellebecq in de eerste plaats de lege, hedonistische Westerse maatschappij wier humanistische waarden langzaam maar zeker uitgehold zijn tot een existentieel vertwijfelen overblijft. Niet geheel onterecht ziet hij in de islam een antwoord hierop, een antwoord dat niet eens zo ingrijpend of negatief behoort te zijn voor het merendeel van de bevolking. Onderworpen is geen islamofobe roman, veeleer het tegendeel, maar vooral een aanklacht tegen een bandeloos bestaan en een van mededogen doordrongen blik op de huidige maatschappij.
