(Marc Bussens is voorzitter van de Belgische Unie van de Filmkritiek en schrijft af en toe gastrecensies voor enola).
De naam Werner Teske zegt je wellicht weinig. Niet onlogisch. De man werd geboren in Berlijn op 24 april 1942. Hij studeerde economie aan de Humboldt-universiteit in Oost-Berlijn. Daarna werkte hij als onderzoeksassistent en later promoveerde hij aan de universiteit. Op relatief jonge leeftijd werd hem een leerstoel beloofd; een boeiende carrière als econoom lag te wenken. Maar in 1967 werd Teske gerekruteerd door de Hauptverwaltung Aufklärung van de Stasi (MFS), die zich richtte op economische spionage in het buitenland. Wat Teske in uitvoering van zijn functie als kapitein bij de Oost-Duitse geheime dienst aan schrikbarende praktijken vaststelde, grensde aan het ondenkbare. Hij kon de vreselijkheden jegens de mensheid immers psychisch niet meer aan en wilde daarom samen met zijn echtgenote vluchten naar West-Duitsland. Het is hem echter nooit gelukt. Na een slechts twee dagen durend heel subjectief schijnproces werd hij op 26 juni 1981 in een geheime executieruimte in Leipzig met een schot van dichtbij in het achterhoofd om het leven gebracht. Zijn vrouw werd verteld dat haar man een natuurlijke dood was gestorven. De rechtszaak en de executie werden in de DDR geheim gehouden. Teske is dan ook de laatste persoon die in de DDR is geëxecuteerd.
De Duitse kunstfotografe en cineaste Franziska Stünkel inspireerde zich voor haar beklijvende film Nahschuss op dit straf historisch feit en het (korte) leven van Werner Teske. Het pakkende drama speelt zich af in Oost-Berlijn anno 1981. De net afgestudeerde maar heel ambitieuze ingenieur Franz Walter (de naam die Werner Teske heeft gekregen in de film) krijgt een veelbelovend aanbod van de buitenlandse inlichtingendienst van de DDR. De Staatsveiligheidsdienst vraagt hem bijzonder directief om de DDR te ondersteunen bij de voorbereiding van het komende WK-voetbal. In ruil daarvoor zal hij na enkele jaren dienst bij de Stasi een hoogleraarschap aan de universiteit krijgen.
Franz gaat op het aanbod in en belooft trouw te blijven aan het systeem. In zijn begeleider Dirk vindt hij een goedbedoelende mentor die hem bijstaat tijdens hun missies naar de Bondsrepubliek Duitsland. Eerst moet Franz alleen informatie doorspelen, maar al snel wordt meer van hem verlangd. Hij wordt beetje bij beetje geconfronteerd met smerige chantage, indringende surveillances en onverantwoorde afluisterpraktijken. Hoewel hij van zijn werkgevers een luxeappartement heeft gekregen en van de geneugten des levens kan profiteren tijdens zijn missies naar het Westen, beginnen de onkuise werkmethodes aan zijn geweten te knagen. Hij besluit alles te riskeren in zijn strijd tegen het meedogenloze Oost-Duitse systeem. Dit leidt echter tot een ongelukkige dominoreactie. Uiteindelijk gaat hij de geschiedenis in als de laatste die de doodstraf kreeg in Oost-Duitsland voor ze werd afgeschaft in 1987.
Omwille van de historische achtergrond weten we als kijker van bij aanvang hoe het verhaal zal aflopen. Toch slaagt cineaste Stünkel er knap in om dit historisch drama op te bouwen als een bloedstollende politieke en psychologische thriller met redelijk wat waarheidsgehalte: zo werd onder meer gefilmd in het Stasi-hoofdkwartier in Hohenschönhausen. Naast de historische feiten zoomt de regisseur ook in op de persoonlijke verwikkelingen van Walter en op het sterk hiërarchisch en druk uitoefenende mechanisme dat het hoofdpersonage omsluit. Stünkel schenkt heel wat aandacht aan het schuldaandeel dat het hoofdpersonage bij de uitoefening van zijn job immers beseft. Daardoor wordt de ‘spion’ een mens van vlees en bloed die zich bewuster wordt van zijn eigen afstotelijke betrokkenheid in het geheel. Walter blijkt een gewetensvol iemand te zijn. Wanneer het ook duidelijk wordt dat het niet de lokroep van het Westen is die hem mentaal een geweten schopt, krijg je als kijker empathie voor deze kerel die in de val werd gelokt en er ook intrapt, met alle desastreuze gevolgen van dien.
Als Walters tegenpool tekent de filmmaker het personage van Dirk Hartman, de collega van Walter, als een bijna Mefistofeliaans type die ondanks zijn pijnlijk verleden, zonder scrupules en bewust onbewogen meedraait met het mensonterend systeem. Deze krachtig uitgewerkte karakteriële ambiguïteit tussen de twee hoofdpersonages werkt perfect. Bovendien belichaamt acteur Lars Eidinger (Babylon Berlin) het hoofdpersonage met een beklemmende intensiteit. Hij wordt daarenboven ook uitstekend geflankeerd door actrice Luise Heyer (Der Junge muss an die frische Luft) als zijn misnoegde echtgenote Corina Walter en Devid Striesow (Die Fälscher) in de huid van de ranzige collega Hartman. Tel daarbij de ijzingwekkend sterke vertolkingen, de uitstekende fotografie, het beklemmend sfeerbeeld en de bevlogen regie, en je krijgt een overweldigend historisch politiek-psychologisch drama slash brandend scherpe aanklacht tegen een immoreel autoritaire staat in de sfeer van Das Leben der Anderen.
