Film Fest Gent brengt deze week de avant-première van ‘The Painted Bird’ in de reeks ‘Film Fest Gent on Tour’ – enkele dagen verschijnt de film ook in de reguliere bioscopen.
In 1965 publiceerde Jerzy Kosinski de roman The Painted Bird, die naar eigen zeggen gebaseerd was op autobiografische elementen uit zijn jeugd in het door de holocaust verscheurde Oost-Europa. Naderhand bleek die stelling niet te kloppen en werd het werk onderwerp van de nodige controverse. De vraag of de gruwelijke gebeurtenissen die in het boek beschreven worden echt deel uitgemaakt hebben van de het leven van de auteur, doet echter in wezen niet ter zake bij het taxeren van The Painted Bird: zelfs zonder noodzakelijk uit het echte leven gegrepen te zijn, is het een hallucinante aanklacht tegen de universele wreedheid en absurditeit van oorlog, onverdraagzaamheid en haat. Dat geldt evenzeer voor de verfilming door de Tsjechische regisseur Václav Marhoul, die hier een radicale en bijzonder harde kijkervaring aflevert.
Dit in nadrukkelijk en striemend zwart-wit geschoten drama haalt uit de beeldenpracht een dwingende esthetische waarde, maar contrasteert die met de ondraaglijke wreedheden die we te zien krijgen: een naamloze jongen die door een even naamloos ontredderd deel van oostelijke Europa zwerft, ergens in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog. Het kind ontmoet verschillende volwassenen, in hoofdstukken opgedeeld volgens de namen van die potentiële beschermers. Het enige echter wat de delen met elkaar gemeen hebben, is dat ze illustraties zijn van de meest vreselijke en lage instincten die in de mens huizen. Foltering, verkrachting, mutilatie en pure haat … allemaal maken ze deel uit van het universum waarin de jonge protagonist vertoeft en de film bespaart ons geen enkel grafisch detail van de gebeurtenissen, al wordt even vaak het adagium gehuldigd dat wat je niet ziet nog vreselijker kan zijn. De krachtige schoonheid van de beelden (geschoten op 35 mm pellicule en omgezet naar Redcode RAW 8 digitaal formaat) dient dus vaak om de ergste gruwel mee uit te drukken en wanneer dat niet het geval is, dan is er de ijzingwekkend sterke geluidsband.
In het ensceneren van de schokkende tableaus uit de oorlog, heeft Marhoul duidelijk heel erg goed gekeken naar het werk van Elem Klimov of Larisa Shepitko. Een scène waarin een dorp wordt platgebrand roept onvermijdelijke echo’s op van een gelijkaardig moment in Klimovs Come and See, al wordt daar ook meteen duidelijk dat Marhoul toch niet helemaal datzelfde niveau haalt. De onwezenlijke transformerende kracht van kunst – het ongrijpbare zowel in positieve als negatieve zin vertalen naar het sublieme – is hier niet op dezelfde manier aan het werk en dan vooral omwille van de soms wat al te nadrukkelijke manier waarop The Painted Bird ons wil duidelijk maken dat dit alles gebeurt omdat ook alle daders afgestompt zijn door het oorlogsgeweld. Dat terzijde gelaten, toont de film wel dat wie de daders zijn dan ook vaak onbelangrijk is: Duitsers, Russen, landgenoten … het enige wat de karakters bindt en onderscheidt is geweld en wreedheid.
Wel bepaald indrukwekkend is de cast die Marhoul heeft weten te verzamelen om de verschillende rollen in te vullen. Er zijn lokale Tsjechische acteurs, maar die sterke vertolkingen worden ook aangevuld met grote internationale namen. Harvey Keitel speelt een benevolente priester die ongewild de jongen nog meer pijn bezorgt, Barry Pepper is een Russische soldaat die even een lichtpunt in de duisternis vormt en ook Stellan Skarsgard, Julian Sands en Udo Kier, nemen opvallende rollen voor hun rekening.
De donkere diepten van zinloos geweld en lijden waar The Painted Bird de toeschouwer mee naartoe neemt, zijn zeker geen aangename plaats om te vertoeven. Het leed en de verschrikkingen worden echter wel gevat op een sterke filmische wijze, wat van de prent zeker een intense ervaring maakt. Misschien niet over de hele lijn een absolute triomf van grote cinema, maar niettemin is dit absoluut een eigenzinnig en opmerkelijk werkstuk dat u bijna drie uur lang naar de keel zal grijpen.
