In zijn nieuwe graphic novel vertelt Paco Roca het verhaal van de vergeten Spaanse republikeinen die tegen het nationaalsocialisme vochten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een prachtig document over bewust vergeten helden.

Om van van een ruw idee tot een voltooid boek te komen, is er eindeloos veel geduld en tijdrovend onderzoek nodig. Soms komt er zelfs een ware schat aan het licht en is het mogelijk om verhalen te vertellen die anders verloren en vergeten zouden zijn. Met Sporen van het toeval heeft Paco Roca zo’n schat opgegraven. Hij vertelt het verhaal van de Spaanse soldaten uit de Burgeroorlog die hun strijd tegen het fascisme tijdens de Tweede Wereldoorlog voortzetten. Eind maart 1939, in de laatste dagen van de Spaanse Burgeroorlog, weten 2.638 mensen per schip te ontsnappen aan de wraak van Franco. Onder hen de republikein en verzetsstrijder Miguel Ruiz. Hij en zijn kameraden staan aan het begin van vijf barre jaren, waarin ze uiteindelijk op de Champs-Élysées als de bevrijders van Parijs zullen worden toegejuicht. Maar Frankrijk wilde Franse helden en Franco fascistische en dus werd hun verhaal uit de geschiedenisboekjes geweerd. Een andere reden dat hun aandeel in de overwinning van de geallieerden niet veel aandacht kreeg, is te wijten aan het feit dat de Spaanse republikeinen al tijdens de Tweede Wereldoorlog als communisten werden beschouwd en dat hun verdiensten in de loop van de Koude Oorlog onder het tapijt werden geveegd. In Spanje is het pas de laatste jaren dat deze onbekende helden terug van onder het stof gehaald worden en dat het land in het reine komt met zijn verleden.

Roca had al een kleine wereldhit in 2012 met Rimpels, zijn aandoenlijk verhaal over Alzheimer. De animatieversie van dit uit het leven gegrepen verhaal uit het rusthuis bracht het zelfs tot een Goya, de belangrijkste Spaanse filmprijs. Ook in Sporen van het toeval speelt een oude man de hoofdrol, de knorrige Miguel Ruiz. Hij lijdt een leven onder de radar in een Frans dorp en wordt bezocht door het alter ego van Roca voor onderzoeksdoeleinden. Nadat hij eerst de lippen op elkaar houdt, begint Ruiz geleidelijk aan te vertellen over zijn verleden als Spaanse revolutionair in ballingschap in kampen in Noord-Afrika en ten slotte als lid van de beruchte legerafdeling “La Nueve”, die als eerste in het door de nazi’s bezette Parijs binnenvalt.

Door Ruiz’s herinneringen neemt Roca de lezers mee op kleine geschiedenisexcursies. Het kleurenpalet maakt steeds duidelijk of we in het heden of verleden zitten. We begeven ons eerst temidden van de angstige Spaanse Republikeinen die samentroepen in de haven, in de hoop een laatste schip te halen om te vluchten voor Franco’s troepen. Vervolgens belanden Ruiz en zijn kameraden in de woeste hitte van de woestijnkampen, waar ze zich kapot moeten werken. Uiteindelijk volgen we hen uiteindelijk tijdens hun huzarentrip naar de Franse hoofdstad, waar de glorie van de overwinning dan uiteindelijk aan anderen wordt gegeven.

Miguel Ruiz is echter een fictief personage. Het is een figuur wiens autobiografie Roca samengesteld heeft uit verschillende fragmenten uit het onderzoek dat hij heeft gedaan naar ware feiten. Door de herinneringen van Ruiz slaagt hij er in om alle facetten van deze vergeten helden vast te leggen. Het is trouwens mooi om te zien hoe Roca evolueert van zwijgzame knorpot naar boeiende verteller die diep in zijn geheugen kan graven.

Met deze graphic novel heeft de 46-jarige Roca, waar hij vijf jaar aan werkte, een evenwichtige mix van geschiedenis en vriendschapsverhalen tot stand gebracht. Net als in Rimpels toont hij hier zijn gave om de kleine intermenselijke gevoelens te tonen in een grotere verhaal. Hij is er ook duidelijk van overtuigd dat hij deze mensen en hun verhalen een podium moet bieden omdat ze verdienen om herinnerd te worden. Het verhaal is ook een repliek tegen de mythe van het massaal meeloperfenomeen. Het mag duidelijk zijn dat in heel Europa weerstand tegen het fascisme bestond. Velen betaalden er trouwens een hoge prijs voor. Het is dan ook wreed dat op veel plaatsen, zelfs in het naoorlogse Duitsland, deze dappere mensen zo weinig respect kregen. Sporen van het toeval zorgt er nu in elk geval op hopelijk grote schaal voor dat de Spaanse antifascisten op zijn minst een beetje erkenning krijgen.

Een knap document waar de droogte van een geschiedenisles begint te leven door de persoonlijke toevoegingen en de kleinmenselijke reacties van de personages. De tekenstijl van Roca is rustgevend door zijn eenvoud waardoor het aangenaam wordt om te lezen. Roca heeft in elk geval zijn tweede klassieker afgeleverd.