Een genre wordt nooit door één band alleen gecreëerd, onder kenners en fans zijn de discussies over welke band of album als de genrebepalende mijlpaal omschreven dient te worden legio. Wanneer of door wie metal in het leven geroepen werd, blijft met andere woorden voer voor discussie, al is zowat iedereen het erover eens dat het mythische genre eind jaren zestig/begin jaren zeventig ontstond. Een decennium verder was het tijd voor een nieuwe, nog donkerdere fase.
In de jaren tachtig beleefde metal een nieuwe fase door steeds meer volwaardige subgenres te baren. Gaande van heavy metal over speed en thrash metal werden de klemtonen op geluid, snelheid en aanverwanten steeds relevanter voor het bepalen van welke onderstroom zich aandiende. Metalbands incorporeerden nog meer elementen van buiten het eigen genre en ontwikkelden — althans voor geoefende oren — duidelijk te onderscheiden muziekstijlen binnen het moedergenre. Uiteraard werd het onderscheid niet onmiddellijk gemaakt. Pas toen bepaalde stijlkenmerken voldoende overgenomen werden en een eigen dynamiek kregen, kon er sprake zijn van een nieuw geluid. Genregeboortes gebeurden zoals steeds naderhand, wanneer een genre al lang “volwassen” geworden was en een eigen smoel had.
Black metal, het genre dat zich in de eerste helft van de jaren negentig in de kijker wist te werken met brandstichtingen en moorden (met dank aan sensationele artikels in de leidende media), legde de vormelementen voor zijn definitieve geluid vast in deze befaamde periode. De “grote” namen en de leidende voorbeelden binnen de scene verwezen echter vaak naar de bands die als hun grote voorbeelden dienden en zo allen op hun manier black metal mee vorm gaven. Deze bands, die zich evenzeer laten labelen als speed metal, thrash of zelfs heavy metal, kregen al snel het label “proto black metal” mee, waarmee hun invloed extra benadrukt werd, maar waardoor ze ook werden onderscheiden van de groepen die het definitieve geluid neerpootten.
Lay down your souls
De band waarmee het allemaal begon, daar is iedereen het over eens, is het Engelse Venom. Opgericht in 1979 maakte eerste single “In League With Satan” twee jaar later meteen duidelijk waarvoor de band stond: een mix van metal en punk/hardcore, overgoten met een sausje van occultisme en satanisme. Debuutalbum Welcome To Hell vertoonde een stuitend gebrek aan muzikaal kunnen (drummer Anthony “Abaddon” Bray staat nog steeds bekend als een van de slechtste drummers ooit) gekoppeld aan een ondermaatse productie (de opnames waren bedoeld als demo’s maar werden voor het album gebruikt), maar bracht ook een met uitgestreken gezicht gebrachte grand guignol/horrorshow. Het was in essentie (en onbedoeld) een grote grap, maar wel eentje die een niet te onderkennen invloed zou uitoefenen op de latere black metalbeweging.
Het in 1982 uitgebrachte Black Metal was overigens nauwelijks een verbetering. De productie was weliswaar beter, maar de band had nog steeds geen controle over zijn instrumenten, laat staan over de visie die moest worden uitgedragen. Gek genoeg (of net niet) waren en zijn het wel deze beperkingen die dit album zo doeltreffend maken. Het ondertussen tot een klassieker uitgeroepen “Countess Bathory” maakt dit als geen ander duidelijk: er valt ongelooflijk veel af te dingen op het nummer, maar tegelijk staat de song op een eenzame hoogte en legt het treffend bloot waarom de eerste drie albums van Venom zo invloedrijk waren en blijven.
De klassieke trilogie werd in 1984 afgesloten met het ambitieuze At War with Satan, een semiconceptalbum waarbij de eerste plaathelft volledig ingenomen werd door het titelnummer (dat overigens al kort voorgesteld werd op Black Metal). Venom hoopte met dit album wat meer geloofwaardigheid te verwerven en alvast muzikaal enige maturiteit te tonen, maar faalde daar opnieuw geniaal en grandioos in. De band had ideeën, maar kon ze helaas simpelweg niet brengen; en daar lag gek genoeg ook nog steeds zijn kracht. Niet gehinderd door enig gebrek aan talent zette de groep zichzelf op de kaart door met een ongekende passie de extremen op te zoeken en zichzelf een satanisch imago aan te meten.
Black metal messias
Een van de eerste bands die in Venoms voetsporen trad, was het Zwitserse Hellhammer. Opgericht in 1981 door Thomas Gabriel Fischer, beter bekend onder zijn artiestennaam Tom G. Warrior, Urs “Steve Warrior” Sprenger en Pete Stratton (die nauwelijks een jaar later vervangen zou worden door Jörg “Bruce Day” Neubart) zou de band een kort maar invloedrijk leven hebben. Net als de jongens van Venom beheersten de groepsleden van Hellhammer hun instrumenten nauwelijks en waren ze net zozeer gedwongen om onder erbarmelijke omstandigheden hun songs op te nemen. De demo’s Death Fiend en Triumph Of Death (apart opgenomen, maar samen uitgebracht) werden zowat overal afgekraakt, en het later in 1983 verschenen Satanic Rites (met Martin Eric Ain die Steve Warrior verving op gitaar) bracht weinig beterschap.
Toch was er ook een klein lichtpunt: de groep had immers zijn laatste demo bezorgd aan het Duitse label Noise, die twee songs van de demo selecteerde voor zijn compilatie Death Metal. Het label stelde Hellhammer voor om ook een EP op te nemen. Met nauwelijks enige ervaring of budget trok de groep in 1984 een echte studio binnen om daar de ondertussen legendarisch geworden Apocalyptic Raids op te nemen. De vreugde was helaas van korte duur: niet alleen werd het album even slecht ontvangen door recensenten als de demo’s, ook de band zelf besefte dat het op deze manier niet verder kon. Warrior en Ain besloten om Hellhammer stop te zetten en onder een nieuwe naam met een nieuw geluid verder te gaan. Celtic Frost was geboren.
Helaas voor Warrior was Celtic Frost aanvankelijk evenmin een groot succes. Muzikaal was er te weinig vooruitgang te horen op de eerste EP’s Morbid Tales (1984) en The Emperor’s Return (1985) om de critici te overtuigen. De fans zelf lustten er gelukkig wel pap van. Beide ep’s zouden samen met het album To Mega Therion (1985) en het experimentele Into The Pandemonium legioenen death- en black metalfans blijvend beïnvloeden. Latere albums werden met wisselend succes ontvangen, Warrior had de weg gewezen maar tal van andere bands hadden hem intussen ingehaald. Een pijnlijke les die ook het Zweedse Quorthon zou leren.
Countess Bathory
Waren de kaarten in 1983 voor Hellhammer slecht geschud, dan gold dit niet voor het Zweedse Bathory. De groep rond Thomas “Qourthon” Forsberg wist zichzelf snel onder de aandacht te brengen dankzij de compilatie Scandinavian Metal Attack (1984) waarop twee nummers te horen waren. De respons op vooral Bathory was voldoende groot om het label, dat overigens van Forsbergs vader was, te overtuigen om de groep een volledige LP te laten opnemen. Bathory verscheen datzelfde jaar en zou op verschillende vlakken bepalend worden voor de (Scandinavische) black metal. Het rauwe geluid en de satanische thema’s alsook het minimalistische artwork en het totaal ontbreken van zowat alle info over de band en zijn muzikanten creëerden een mythe die jarenlang stand zou houden.
Klonk Bathory nog als een album dat sterk beïnvloed was door Venoms Black Metal (al beweerde Quorthon de band pas later te hebben ontdekt), dan tapte The Return (1985) uit een donkerder vaatje. Liefhebbers van in het bijzonder Noorse black metal horen hier nog meer dan op het debuut de marsrichting die in de jaren negentig bepalend zou worden voor veel bands. De ultieme black metalplaat volgde echter in 1987: Under The Sign Of The Black Mark was het sluitstuk van Bathory’s infernale trilogie en de definitieve start en blauwdruk van black metal zoals die heden ten dage gekend is.
Met Blood, Fire, Death (1988) verliet Quorthon langzaam maar zeker het satanische, zwartgeblakerde pad en omarmde hij zijn eigen geschiedenis. De Scandinavische goden en het verheerlijkte Vikingverleden werden de voornaamste thema’s op de volgende albums. Samen met Hammerheart (1990) en Twilight of the Gods (1991) lag het album aan de basis van de zogenaamde Viking metal die, hoewel muzikaal zeker verwant met black metal, voor een meer epische aanpak opteerde en in het bijzonder in zijn teksten een volledig andere invalshoek koos. Terwijl een hoop groepen (onder meer Enslaved) de kruising van black en viking metal verder vorm gaven, verloor Bathory langzaam maar zeker aan belang. Net als Venom voor hem zouden vooral zijn eerste albums legendarisch blijken.
Duits gespuis
Zoals het genre betaamt, is black metal een bastaard van vele vaders. Ook al kan niemand voorbij de invloed van Venom, Hellhammer of Bathory kijken, toch zijn er nog voldoende andere bands die op de een of andere manier een steentje bijdroegen. Stellen dat Kiss of Alice Cooper de corpse paint introduceerde, klinkt weliswaar ietwat overtrokken, maar het blijft een feit dat King Diamond van Mercyful Fate zich wel door onder meer deze artiesten liet beïnvloeden toen hij zijn eigen gezicht als canvas gebruikte en zo het gebruik in de metalwereld introduceerde. En hoewel albums als Melissa (1983) en Don’t Break the Oath (1984) in essentie heavy metal zijn, zou menig black metalfan beide albums in het zwartgeblakerde hart sluiten.
In Duitsland zochten in dezelfde periode verschillende groepen naar een nieuw en extreem geluid. De latere heavy metalband Sodom bijvoorbeeld liet op zijn eerste albums In The Sign Of Evil EP (1984) en Obsessed By Cruelty (1986) een door Venom beïnvloedde vorm van black/thrash horen die geheel conform de periode en het genre satanische thema’s koppelde aan extreem (en amateuristisch) uitgevoerde metal. Op latere albums zou de band het satanisme inruilen voor een meer wereldse thematiek terwijl hij ook muzikaal meer naar de middenmoot opschoof. Ook landgenoten en thrash-legendes Kreator wisten met hun debuut Endless Pain (1985) en de aansluitende EP Flag of Hate (1986) aan te sluiten bij het toenmalige undergroundgeluid dat later zo bewierookt zou worden. Vreemd genoeg wist de band niet op eenzelfde goedkeuring te rekenen binnen de tweede golf, in tegenstelling tot Destruction wiens song “Bestial Devotion” uit Infernal Overkill (1985) geregeld “geciteerd” zou worden in black metal songs.
Nog tot 27 mei organiseert de Ancienne Belgique een concertreeks [Inspired By Black Metal]. Het eerstvolgende optreden is er één van Mayhem op dinsdag 20 mei.
