Voor marketeers is het een ideaal verhaal: De maan en het vuur is de laatste roman van Cesare Pavese, die kort na het verschijnen ervan zelfmoord pleegde. Een zwanenzang, kortom? Jazeker, want de insteek van het boek is zonder meer autobiografisch. Net als de protagonist van het boek worstelde Pavese met de gruzelementen van wat een versplinterd Italië was, kort na de Tweede Wereldoorlog. Alsof het land geen schoon schip kon maken, alsof de as te hardnekkig was om te kunnen herrijzen. In het naoorlogse landschap ontleedt Pavese dan ook de sporen van de recente catastrofe.
Een naoorlogse oorlogsroman: het is geen slechte beschrijving voor De maan en het vuur, een kabbelende roman waarin de schrijver reflecteert over hoe heden en verleden zich tot elkaar verhouden. Het narratief is daar helemaal op afgestemd: de verteller keert immers na een lange afwezigheid terug naar de streek waar hij opgroeide. Hij kent het landschap, en tegelijk ook niet, want er is zoveel gebeurd tijdens zijn afwezigheid. De bezetting, het verzet, de strijd der partizanen en onderwijl het zich voltrekken van noodlottige levens: Pavese heeft oog voor wat zich in de breedte van de maatschappij afspeelt, meer dan dat hij inzoomt op louter één vertelling. Naast het fascisme behandelt de schrijver overigens ook andere dominante krachten, zoals de hegemonie van grootgrondbezitters, die kleine lui ook na de oorlog stevig onder de knoet houden, en daarmee rechtstreeks of onrechtstreeks verantwoordelijk zijn voor hun wedervaren. Pavese beschrijft het in pasteltinten: kleurrijk, vanuit een innige verbondenheid, maar tegelijk met enige afstand. Aquarellen zijn het, waarin de auteur met taal een ethisch en esthetisch kader weeft rondom naakte, keiharde feiten.
In theorie zou dat een grandioze roman kunnen opleveren, een symbiose tussen het persoonlijke en het objectieve, en dat met de stijl van een der grootmeesters uit de Italiaanse letteren. In realiteit dobbert De maan en het vuur evenwel rustig rond, waarbij het ontbreken van een stuwend motief het narratief maar wat laat aanslepen. Vanzelfsprekend is de bloemrijke taal aantrekkelijk, zeker in de soepele vertaling van Max Nord, die door Mara Schepers voor de gelegenheid van deze nieuwe uitgave werd opgefrist. Bijgevolg staat de tijdloosheid van Pavese’s talent als een paal boven water, wat best frappant is voor een boek dat zich zo nadrukkelijk in de tijd situeert, kort na het omverwerpen van de totalitaire regimes die het leven op het Italiaanse platteland, net als in de steden trouwens, zo radicaal had aangetast. Pavese verhaalt over deze verwikkelingen aan de hand van gesprekken met Nuto, een jeugdvriend die tevens ooggetuige was. Als buitenstaander kan de verteller met die verslagen uit eerste hand zelf gaan speculeren, waarbij Pavese doelbewust een panorama van het gebeurde optekent, en op die manier vermijdt dat de lezer al te dicht op de handeling komt te zitten.
Afstand is hier kortom een filosofische keuze, die de recente gebeurtenissen in een perspectief plaatst, los van hun particuliere naoorlogse context. Dat laat ruimte voor andere thema’s, zoals herinnering en vriendschap. Daarnaast genereert deze techniek ruimte voor het landschap zelf, dat Pavese van binnenuit beschrijft, als een evidente tritagonist die zich tijdens, met, naast en ondanks de gebeurtenissen manifesteert. Dit geheel is vanzelfsprekend fascinerend, en wel omdat de schrijver verschillende registers gelijktijdig beroert – niet voor niets werd Pavese lange tijd als dichter onder de Italiaanse romanciers betiteld. Anderzijds is de valkuil dat de verschillende sporen die worden ontwikkeld, te vrijblijvend naast elkaar blijven staan. Op vandaag is dat inderdaad hoe de lezer De maan en het vuur ervaart, met name als een boek waaruit te weinig urgentie spreekt. Meer klassieke narratieve handvaten, en minder kabbelende taal: De maan en het vuur had er ongetwijfeld baat bij gehad. In zijn huidige gedaante blijft deze zwanenzang weliswaar het lezen waard, hoewel de grote superlatieven niet aan deze roman zijn besteed. Wat de marketeers er ook van mogen zeggen…
