Met boeken als De bezoeker en Tuinfeest vergaarde de Hongaarse schrijver György Konrád in het tweede deel van de vorige eeuw de naam van eloquent sociaal-geëngageerd schrijver. Zijn boeken waren echter nooit pamfletten, maar vertrokken dikwijls vanuit de eigen ervaring, waarbij een abstract-filosofisch discours werd afgelegd. Ook Slingerbeweging volgt hetzelfde stramien.
Internationaal noemt men Konráds nieuwste “een bundeling literaire mijmeringen en associaties over de mate waarin zijn leven werd beïnvloed door de loop van de Hongaarse geschiedenis.” Alweer is er een prominente plaats weggelegd voor politieke actoren zoals communisme en fascisme, alsook voor religie. Is Konrád dan een kopiist van zijn eigen oeuvre aan het worden? Absoluut niet. Niet alleen de bloemrijke taal, beginnend vanaf de ijzingwekkende openingszin die een natuurlijkheid bezit die aan de poëzie van Peter Verhelst doet denken, maar ook hetzelfde soort ideeën zijn hier eens te meer vanuit een ander gezichtspunt bezien. Koelbloedig formuleert Konrád bikkelhard feitenmateriaal over (onder andere) hoe het was en is om zich als jood door de maatschappij te begeven. Warmbloedig zijn anderzijds de momenten waarin Konrád het gevoel heeft dat het leven hem door de vingers aan het glippen is en waarop hij beschrijft dat hij niet meer kan bijbenen met het huidige levensritme. Als ‘associatieve roman’ hangt Slingerbeweging inderdaad behoorlijk los aan elkaar, maar de lezer voelt tegelijk de aanwezigheid van een niet te benoemen rode draad die de roman van begin tot einde vergezelt, onderhuids.
Desondanks gaat de stuwing iets over de helft een beetje verloren en het ontbreken van een continue verhaallijn wreekt zich uiteindelijk op de intensiteit van de leeservaring. De lezer voelt zich steeds minder ‘gedwongen’ tot het boek en wat initieel heel belangwekkend aanvoelde, verliest een stuk aan draagkracht. Toch blijft het boek vlot lezen, en wel omdat ook later nog zinnen opduiken die de pracht en de zindering van de eerste evenaren: ”Altijd maar kijken naar de berg, zittend op de acaciahouten bank, tegen het stenen bastion geleund, nooit voorgoed, altijd slechts in een toestand van begin en geboorte, onder het geritsel van de wind, zonder de verantwoordelijkheid van een boek en de last van het bewaren van het verleden, grond onder mijn voeten voelen, de zon verdragen zonder iets te bezitten, het huis achter me, niet naar binnen kruipen maar me buitenwaarts verschuilen, waar nog vrede is, en niet treuren dat die straks misschien voorbij is, rustig zitten aan de tuintafel tot ik word gehaald, of misschien word ik niet meer gehaald, wat telt is de bank en niet dat ze binnen kunnen komen, al regent het pek uit de hemel, blijven streven naar een geluidloos zijn, zo onopvallend als ik maar kan.”
Wie Konrád, inmiddels bijna tachtig, leest, moet zich nog steeds bereid verklaren alles in vraag te stellen. De auteur kauwt niets voor, maar reikt alleen brokstukken van een eigen denkproces aan en laat het samenvoegen van de puzzel grotendeels aan de lezer over. Dat heeft Konrád in de loop der jaren de kwalijke reputatie opgeleverd ‘niet leesbaar’ te zijn, maar dat is natuurlijk overdreven. In Slingerbeweging ontplooit Konrád zijn hersenspinsels niet alleen duidelijk, zelfs waar de lezer de draad even verliest, blijft de schrijfstijl in die mate het midden houden tussen het concrete en het mystiek-filosofische, dat de leeservaring uiterst aangenaam blijft.
Konrád lezen is kortweg vragen om uitgedaagd en ontroerd te worden, en wel op een volstrekt onalledaagse manier. Geen tearjerker eerste klas, maar een serie minutieus gecomponeerde miniaturen die het niveau van de lezer nooit onderschatten. ‘Stilistisch virtuoos’ en ‘inhoudelijk diepgaand’ zijn etiketten die Konrád eerder reeds kreeg opgekleefd, en deze keer blijken ze alweer te kloppen. Nochtans niet Konráds beste, maar nog steeds een prachtig, lyrisch werk dat anno 2011 helaas weinig soortgenoten kent.
