Is het hardleersheid, een van zich afschrijven of toch gewoon en ondanks alle kritiek een inpikken op het succes van De helaasheid der dingen dat Dimitri Verhulst deed besluiten om terug te keren naar zijn jeugdjaren? Feit is dat hij met De laatste liefde van mijn moeder opnieuw een verholen autobiografisch werk geschreven heeft.
"Vader, moeder zult gij eren" lijkt geen gebod te zijn dat Verhulst hoog in het vaandel voert. Nadat hij eerder al zijn vader weinig fraai neerzette inDe helaasheid der dingen, komt nu zijn moeder aan de beurt in De laatste liefde van mijn moeder. Het boek leest als een "prequel" op zijn succesroman maar verschilt er ook in belangrijke mate van. Niet in het minst omdat mededogen hier nauwelijks aanwezig is. Want waar zijn vader en nonkels ondanks hun dronkenschap en balorigheid vooral worstelden met de onmogelijkheid om hun liefde voor hun zoon/neef te tonen, verkiest zijn moeder het ideaalbeeld van een perfect gezin boven haar eigen zoon.
Natuurlijk behoort De laatste liefde van mijn moeder pure fictie te zijn, maar eenieder die De helaasheid der dingen gelezen of gezien heeft, weet hoe het jonge hoofdpersonage door zijn moeder aan de deur gezet was omdat hij niet langer in het "perfecte gezin"-plaatje paste. Het valt dan ook moeilijk om het verhaal dat aan het latere leven bij de vader en pleeggezinnen voorafgaat niet als dusdanig (en dus ook semiautobiografisch) te lezen. Die wetenschap maakt het hele verhaal des te wranger, niet zozeer of louter vanwege de harteloosheid van zijn moeder en haar nieuwe man, maar ook en vooral door de manier waarop Verhulst zelf op alles terugblikt.
Enige bitterheid is verschoonbaar, maar de genadeloze ontleding van een modaal arbeidersgezin die hier neergeschreven wordt, overstijgt bijna alle fatsoen. Niet in het minst omdat Verhulst zich opnieuw tot een rasverteller ontpopt die moeiteloos in enkele zinnen een hele geschiedenis weet neer te zetten. Zo vraagt het nauwelijks enige moeite om een beeld te vormen van Jimmys stiefvader Wannes Impens, een arbeider die ongevraagd een kind meekreeg met zijn huwelijk en zich nauwelijks een houding weet te geven. Ook Jimmys moeder Martine overstijgt het karikaturale, al blijft ze vooral een bange vrouw die wanhopig op wil gaan in de groep en daarvoor bereid is ver te gaan.
Het hele verhaal is opgebouwd rond de eerste vakantie, een georganiseerde busreis naar het Zwarte Woud waaraan de familie deelneemt, en die als doel heeft de band tussen Wannes en Jimmy te versterken. Daar heeft de elfjarige, en bijgevolg volop puberende Jimmy echter geen oren naar. Meer dan ooit beschouwt hij zijn stiefvader als een indringer in zijn leven, een infiltrant die tracht Jimmys vader uit te vagen en op een of andere manier daarmee ook Jimmy zelf. Dat alle pogingen om elkaar te vinden gedoemd zijn te mislukken, is vanaf de eerste pagina duidelijk, ook voor wie het "vervolg" (De helaasheid der dingen) nog niet gelezen heeft. Interessanter is dan ook hoe Verhulst haast symbolisch de finale breuk tussen beiden weet weer te geven in de roman.
Dit breukpunt vormt niet het einde van het verhaal, Verhulst voegt er een wat overbodige epiloog aan toe, maar wel het centrale punt waar alles naartoe leidde. Opmerkelijk daarbij is dat ondanks alles toch een zeker begrip voor Wannes en Martine ontstaat. Jimmy zelf is immers allesbehalve een engeltje maar veeleer een eigengereid en arrogant kind dat gelooft het recht te hebben andere mensen het leven onmogelijk te maken, en vooral dat van zijn moeder en stiefvader. Het verzacht de harde woorden en kille realiteit en toont begrip voor het gebeurde, zelfs als is de genegenheid die vader en zoon voor elkaar voelden niet aanwezig.
De laatste liefde van mijn moeder is geschreven door een rasverteller, alleen is het een verhaal dat niet noodzakelijk verteld diende te worden. Waar in het andere "autobiografische" boek de sterke verhalen de grauwe realiteit van de miserie nog enige kleur gaven, overheerst hier een gevoel van afrekeningen en afwijzingen. Het geeft schitterend weer hoe moeilijk het voor een arbeidersgezin begin jaren tachtig kon zijn om in de groep op te gaan, maar of de hele wereld daarom over de schouder mee dient te kijken, is een ander paar mouwen. Verhulst heeft talent, laat hij het nu voor iets anders gebruiken dan het herbeleven van de eigen jeugd.
Dimitri Verhulst leest op donderdag 7 oktober (20.00u) voor uit zijn boek op Uitgelezen in de Balzaal van De Vooruit.
