Een kunstcriticus die zijn eigen tentoonstelling krijgt: het is zeker mogelijk en het kan zelfs een briljant resultaat hebben. Dat is het geval voor de expo over Jean Dypréau, een voorbeeld voor al wie denkt iets over kunst te zeggen te hebben.
Ten eerste is deze expo een prachtige snapshot van de Belgische, en bij uitbreiding Europese, moderne kunst. Het is een unieke gelegenheid om meesterwerken van onder meer Karel Appel, Roger Raveel, Jean Dubuffet, Bram Bogart en Marcel Broodthaers – kunstenaars die doorgaans grote monografische expo’s krijgen – in een rustig kader te contempleren. Ten tweede is deze expo van een zeldzame originaliteit wat betreft het uitgangspunt. Associatieve tentoonstellingen zijn al een bedreigde soort geworden, maar kunstwerken bijeen rapen met als enige gemeenschappelijke factor de kunstcriticus die erover schreef, is gewoonweg gewaagd. En briljant. Maar enkel omdat Jean Dypréau zelf een briljant schrijver was. Het is niet iedereen gegeven. Veel recensenten of auteurs kunnen enkel dromen van een levenslange carrière in de kunstkritiek, laat staan van de eer die deze man te beurt valt.
Wat maakt een uitstekende kunstcriticus? Dypréau tovert met taal. Hij weet de juiste woorden te vinden om niet alleen een kunstwerk te beschrijven, maar ook om de uniciteit ervan precies weer te geven. Zo beschrijft hij bijvoorbeeld exact de reden waarom de “Torsies” van Walter Leblanc zo goed functioneren: “Door zich te verplaatsen voor het kunstwerk, werkt de toeschouwer onopzettelijk mee aan de reconstructie. Hij wijzigt geleidelijk de picturale relaties van de opgelegde structuur.” Na het lezen van deze quote op de muurtekst kan een nieuwe generatie toeschouwers de waarheid ervan meteen ondervinden: het werk van Leblanc hangt er naast. Alle citaten van Dypréau zijn overigens zowel in hun originele Franse versie als in een Nederlandse vertaling te lezen. De uitstekende vertalingen zijn een absolute meerwaarde.
Maar Dypréau kiest ook de juiste kunst om over te schrijven. Hij heeft een duidelijke voorkeur voor moderne kunst, maar hij kan zich even makkelijk uitspreken over een monochroom veld als over een politiek gegeven zoals Broodthaers’ “Musée d’Art Moderne”. Dit werk heeft voor Dypréau trouwens een zeer belangrijke betekenis, omdat het zonder meer antwoord geeft op de vraag “Wat is kunst?”: “Kunst, en de vraag wordt geïdentificeerd door het antwoord, wat bevestigt dat kunst gewoon zichzelf definieert.” Na een eeuwenlange, nog steeds lopende zoektocht, is dit antwoord van Dypréau even absurd als geniaal, net als kunst zelf natuurlijk. Hij slaat, met andere woorden, alweer de nagel op de kop.
Jean Dypréau was ook om een derde reden gelegitimeerd in zijn positie als kunstcriticus, met name omdat hij zelf als kunstenaar actief was. KMSKB reconstrueert een expo van zijn schilderijen uit 1959. Die expo had de toepasselijke titel Peinture Partagée, want Dypréau werkte samen met Serge Vandercam en Englebert Van Anderlecht. De rol van Dypréau was enkele kernwoorden in de schilderijen aan te brengen. Ook in de beeldende kunst is hij dus een taaltovenaar. Een mooi voorbeeld is “Multiplier les sens”. Deze Franse titel is onvertaalbaar, omdat “sens” staat voor “betekenis”, maar ook voor “richting” of “gevoel”. In dit werk wordt duidelijk met die veelvoudige betekenis gespeeld. De dikke, onregelmatige verfstreken zijn breed uitgesmeerd in een balancerende beweging. Net zoals hij in zijn schrijfsels betekenis geeft aan het werk van anderen, geeft Dypréau hier betekenis aan zijn eigen werk, door de punctuele toevoeging van een taalelement.
Jean Dypréau. Kunstcriticus en kunstschrijver is om verschillende redenen een unieke belevenis. Dit is misschien nog het meest het geval voor een aspirant-kunstcriticus, die in deze tentoonstelling een excellent voorbeeld ziet van een schrijver wiens hele leven bepaald werd door zijn vak en wiens relevantie nog lang niet is uitgewerkt.
Jean Dypréau. Kunstcriticus en kunstschrijver loopt nog tot 25 januari 2015 in KMSKB, Brussel.
