De Tijd :: Emilia Galotti

Het gebeurt wel vaker dat opvoeringen van gevestigde waarden in recensies
al te vriendelijk de hemel ingeprezen worden terwijl het publiek in stilte denkt:
Ligt het dan echt aan mij? Ook al is Emilia Galotti in de benadering
van De Tijd in principe een goed gemaakte voorstelling, toch laat het eindresultaat
je grotendeels onverschillig. Hoe is zoiets mogelijk?

In 1772 was de impact van Lessing’s Emilia Galotti niet gering. Bestaande
theaterconventies werden helemaal op hun kop gezet. In die tijd was de klassieke
tragedie als genre onderworpen aan een aantal ijzeren wetten. Behalve de traditionele
vijfdelige structuur waren er duidelijke inhoudelijke voorschriften. De hoofdfiguren
waren zonder uitzondering personages met blauw bloed, kon niet anders. De grote
emoties waren alleen maar weggelegd voor de groten der aarde. Maar in de achttiende
eeuw werden de sociale verhoudingen helemaal op hun kop gezet, zeker in het
Duitse taalgebied. Op de sociale ladder werd de plaats van adel en hofhouding
steeds vaker ingenomen door de burgerij, die elke dag won in macht en aanzien.
Een tendens die zich dus ook vroeg of laat moest doorzetten tot op de theaterplanken,
waar de maatschappij een spiegel voorgehouden wordt. Met Miss Sara Sampson
had Lessing al voor het eerst een burgervrouw een tragische hoofdrol toebedeeld.
Dit keer gaat hij nog een stapje verder: De adelijke personages in het stuk
zijn negatieve, verveelde figuren zonder enig moreel plichtsbesef. Bovendien
wordt hun feodale systeem verantwoordelijk gesteld voor alles wat fout loopt
in de samenleving. Instinctief aanvoelend dat hun rol langzaam uitgespeeld is,
weten ze met zichzelf geen blijf meer. Niet alleen draait alles verder rond
Emilia, een gewoon burgermeisje van het volk, zowel zij als haar vader komen
ook nog eens tijdens een grootse finale heroïsch aan hun einde om de klassieke
moraal nieuw leven in te blazen.

Het stuk werd al zo’n tien jaar niet meer gespeeld in Vlaanderen. Hoe breng
je zoiets vandaag, in ’s hemelsnaam? Burgerlijke of andere moraal, het zijn
niet meer dan afgebladderde anachronismen. Eergevoel en grote emoties komen
in het beste geval potsierlijk over. Je komt dus al snel bij humor uit. Het
verhaal bevat een potentieel van grappige intriges, die veel gelijkenissen vertonen
met wat bijvoorbeeld gebeurt in de Barbier van Sevilla. De Tijd kiest
niet voor de gemakkelijkste weg van een pastiche, maar timmert de inhoud helemaal
om tot een volwaardige, verfijnde komedie. De rol van meesterintrigant Marinelli,
die iedereen tegen elkaar opzet om er zelf beter van te worden, zit Warre Borgmans
op het lijf gegoten. Hij benadert zijn personage als een sinistere schim uit
de commedia dell’arte. Ook Antje De Boeck lijkt een voor de hand liggende keuze
wanneer je op zoek bent naar een eenvoudig meisje, dat tegelijk zo ontwapenend
goedhartig en mooi is dat iedereen voor haar valt.

Het hele verhaal speelt zich af voor een achtergrond van gordijnen in rood
fluweel, die op commando openklappen. Om Emilia even voor zich te winnen besluit
de Prins, een gepoederde, gewetenloze kwast, haar te ontvoeren. De kornuiten
van zijn knecht Marinelli gaan echter een klein beetje te enthousiast te werk
en vermoorden in een ruk door haar verloofde. De moeder van Emilia ziet aanvankelijk
wel iets in de sociale promotie die de Prins haar familie kan bezorgen, maar
wanneer de vader achter de ware toedracht komt vermoordt hij de Prins, en omdat
hij de schande niet kan verdragen, meteen ook zijn dochter en dan zichzelf.

In een komedie als De Barbier komt immers alles uiteindelijk weer op
z’n pootjes terecht. Om de daad van de vader kan je niet heen zonder meteen
de hele kracht van het stuk te ondermijnen. Net als alle personages in het werk
van Lessing is dit een personage dat weliswaar verscheurd wordt door twijfel,
maar voor de volle 100% verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen daden. Hij
is geen speelbal van een lot dat groter is dan zichzelf, hij wordt niet gestraft
door de Goden met blindheid of een dood op een of ander slagveld. In principe
zou hij perfect kunnen wegwandelen van de gebeurtenissen en zijn familie voor
rest van zijn dagen deze schande laten dragen. Toch neemt hij het recht in eigen
handen en kiest, in alle vrijheid, zelf voor zijn dood en die van zijn dochter.

Vooral de morele tragiek van dit einde valt in een hedendaagse bewerking moeilijk
te behapstukken. Vandervost laat de personages dan ook meteen weer opstaan uit
de dood om in een knallende louterende muzikale finale langzaam op het publiek
af te stappen. Meteen komt in deze luttele laatste seconden een dynamiek op
gang waar je als publiek toch een tijdje naar zat te snakken. Het resultaat
laat hoe dan ook een steriele indruk na. Hoe professioneel gebracht ook, de
relevantie van een stuk blijft zelfs in Vandervost’s benadering onduidelijk.
Waarom dit stuk in ’s hemelsnaam op de planken brengen? Niet enkel en alleen
omdat de oorspronkelijke plannen voor het aangekondigde De Dood van Wallenstein
plots in het water waren gevallen, zou je hopen. Nergens worden parallellen
getrokken met het heden, of zelfs maar commentaar geleverd bij het verleden.
Nu heeft Vadervost in interviews wel eens geopperd dat dit ook helemaal niet
in zijn bedoeling ligt. Volgens hem kan hij alleen maar zijn eigen wereld tonen
en het beste hopen, want hij heeft geen idee van wie naar zijn stukken komt.
Maar het is niks voor De Tijd om ’alleen maar’ een mooi verhaal te brengen.
Toch is dat net waar de voorstelling in blijft steken. Hier wordt vooral perfect
geillustreerd waarom Rouw siert Electra van ex-kompaan van Hove wel
een geslaagde voorstelling oplevert.

Voorstellingen in Gent van 31 augustus tot 2 september, 3-4 september in
Amsterdam.