Op kunstgebied zal 2019 in onze contreien bovenal het jaar worden waarin het overlijden van Pieter Bruegel de Oude, precies 450 jaar geleden, herdacht wordt.
Alle mogelijke aspecten van de kunstenaar worden onder de aandacht gebracht in een veelvoud aan tentoonstellingen. Bij Bozar zoomen ze eerst en vooral in op een man die weleens een directe voorloper van Bruegel genoemd wordt, of ook wel bekendstaat als ‘de weg naar Bruegel’: Bernard van Orley, op het scharnier van de vijftiende en de zestiende eeuw zowel actief als paneelschilder en als wandtapijtenmaker.
Deze expo maakt voor Bozar deel uit van een tweeluik over de bruisende zestiende eeuw, naast een tentoonstelling over de prentkunst van Pieter Bruegel de Oude. Curatoren Veronique Bücken en Ingrid De Meutter centreerden de expo vooral rond het Brusselse aspect van de kunstenaar. Voor zover bekend, heeft Bernard van Orley immers nooit Brussel verlaten, en veel van zijn werk was bestemd voor plaatselijke kerken en voor stadgenoten. In het zog van de expo werd dan ook een wandelcircuit in het Brusselse in het leven geroepen, dat onder andere passeert langs de glasramen van de hand van de kunstenaar die nog steeds in de kathedraal hangen. En vooral: in het kader van de expo werd een onderaardse doorgang naar de restanten van het oude Coudenbergpaleis opnieuw ingericht om opengesteld te worden op bepaalde momenten tijdens de expo.
Nadat Brussel het voortouw van Doornik had overgenomen op het vlak van wandtapijtkunst in de vroege zestiende eeuw, werkten zo maar eventjes vijftienduizend personen, een derde van de stad, rechtstreeks of onrechtstreeks voor deze industrie. De expo tracht een beeld te schetsen van de opgang van Van Orley in die tijdsgeest. Zoals zovelen begon Van Orley zijn carrière met een reeks religieuze opdrachten. Hij genoot blijkbaar al vroeg faam buiten Brussel, want niet alleen de Zavelkerk maar ook kerken uit Veurne of Antwerpen en al vrij snel het Habsburgse Hof schoven hem opdrachten toe. In mei 1518 treedt Van Orley (1488-1541) in dienst bij Margaretha van Oostenrijk, langvoogdes van de Zuidelijke Nederlanden en zuster van Karel V. Vanaf 1520 wordt de invloed van de Renaissance duidelijk zichtbaar in zijn werk. Een persoonlijke ontmoeting met Dürer en het anders weergeven van het landschap zorgen voor een kleien revolutie, met als indirect gevolg dat de Brusselse wandtapijtkunst nog aan faam wint. Deze periode wordt uitgebreid besproken aan de hand van mooie voorbeelden.
Van Orley blijft ook devotiewerken maken, maar de jaren 1520 vormen zijn jaren van maturiteit met een stroom aan opdrachten. In de jaren 1530 ontwerpt hij een schitterende reeks wandtapijten voor Karel V. Twee schitterende voorbeelden worden getoond, met telkens een hele reeks voorbereidende tekeningen erbij, zoals bij de scène waarin Karel V het hele Brusselse panorama overschouwt. Van Orley commercialiseert uiteraard ook: zo maakte hij hele reeksen portretten, bijna gelijkaardig, van Margaretha van Oostenrijk en Karel V. Het was het begin van een soort bandwerk, zeer lucratief, met telkens kleine verschillen.
Bijzondere aandacht ook in de expo voor de medewerkers van de kunstenaar, via dewelke de lijn naar Bruegel duidelijk wordt. Vanaf 1532 treedt Van Orley in dienst van Maria Van Hongarije. Ook na zijn overlijden in 1541 blijft men zijn ontwerpen weven, juist op basis van de schetsen, tekeningen en aantekeningen. De glasramen blinken na al die jaren uit in uiterst heldere kleuren en doorstonden vele religieuze bewegingen in al die eeuwen.
De expo toont Van Orley als exponent van de Renaissance in onze contreien, maar ook als wegbereider voor anderen. Ironisch genoeg worden deze navolgers door de eeuwen heen vaak beroemder dan hun voorganger. In de expo worden stukken uit openbare en uit privécollecties die gescheiden waren geraakt, voor het eerst weer samengebracht. Een kleurrijk, indringend, luisterrijk maar tegelijkertijd ook intimistisch portret van het Brusselse leven in de zestiende eeuw. Van Orley als persoon blijft wegens gebrek aan concrete bronnen wel een raadsel. Daarentegen spreekt hij al eeuwen door zijn wandtapijten en glasramen.
Bernard van Orley loopt nog tot 26 mei 2019 in Bozar te Brussel
