De film
Een aanrader voor wie echt eens te veel tijd heeft: beluister de audiocommentaar van de film 28 Days Later, met regisseur Danny Boyle en scenarist Alex Garland. Daar zit namelijk een geweldige running gag in over de manier waarop Garland continu interessante inzichten kan spuien over de personages en hun leefwereld, maar belachelijk naïef blijkt te zijn over alles dat van dichtbij of veraf met de techniek van films te maken heeft. “Mooi pan-shot,” reageert hij op bepaald moment, wanneer de camera van onder naar boven beweegt. “Nee, dat is een tilt,” antwoordt Boyle. Garlands reactie: “Fuck toch een eind op, man.”
Maar dat is al lang geleden, en Garlands regiedebuut bewijst dat hij in de tussentijd heel wat heeft bijgeleerd. Hoewel de schrijver het filmvak voor een groot deel heeft leren kennen via Boyle, die eerst zijn roman The Beach verfilmde en daarna met hem samenwerkte voor de scripts van 28 Days Later en Sunshine, is zijn eerste eigen project toch heel ander beestje geworden, dat stilistisch maar weinig met de uitbundige, soms zelfs overgeregisseerde stijl van Boyle te maken heeft. Ex Machina is een onderkoelde, bewust afstandelijke, low key science fictionfilm, die meer beïnvloed lijkt door de kille ratio en de cleane, bijna steriele look van een Stanley Kubrick, dan door de flashy excessen van Boyle.
Domhnall Gleeson speelt Caleb, een programmeur voor een cutting edge technologiebedrijf, die door zijn mysterieuze grote baas Nathan (Oscar Isaac) wordt uitgenodigd om een weekje door te brengen in diens afgelegen woonst in de bossen – het wordt nooit onthuld waar dat huis ergens zou moeten liggen, maar de film werd gedraaid in Noorwegen. Blijkt dat Nathan er in geslaagd is om de eerste volledig zelfstandige artificiële intelligentie te ontwikkelen: de robot Ava (Alicia Vikander) is in staat om voor zichzelf te denken, te leren en zelfs emoties te voelen. Het is aan Caleb om uit te zoeken of Nathans experiment echt geslaagd is. Maar al tijdens zijn eerste gesprek met Ava krijgt hij een onheilspellende waarschuwing van de robot: Nathan is niet wie of wat hij lijkt.
Laat je dus niet misleiden door de term “science fiction”: Ex Machina is een claustrofobische huis clos waarin slechts drie personages te zien zijn op één locatie. Buiten het ontwerp van Ava zelf komen er maar weinig special effects aan te pas. In plaats daarvan krijgen we dialogen over de relatie tussen mens en machine en het kantelmoment waarop de twee niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. “Over vijfhonderd jaar zullen die machines in staat zijn om zichzelf voort te planten,” orakelt Nathan op een bepaald moment, “en dan zullen ze terugkijken op ons zoals wij terugkijken op de oermensen in hun grotten.”
Dat is materie die erg dicht aanleunt bij de obsessies van bijvoorbeeld Philip K. Dick, de schrijver van de verhalen achter Blade Runner, Total Recall en Minority Report. Wat op zich niet zo vreemd is: de vage angst voor intelligente machines ontstond in de jaren vijftig en zestig, toen het concept “computer” zijn intrede maakte en er enorme technologische vooruitgang geboekt werd. Recent, met de intrede van software die continu weet waar we zijn en wat we doen, en die constant ingrijpt op onze ervaring van het echte leven (even een selfie nemen en op Facebook zetten terwijl ik hier op dit terrasje zit!), zijn die vage angsten weer toegenomen. Denk maar aan de nieuwe gezondheids-apps, die zelfs onze hartslag en bloeddruk registreren in Silicon Valley.
Ex Machina is dus een film van zijn tijd en van àlle tijden – je kan de film technofoob noemen, maar aangezien Ava door mensen gemaakt is dus menselijke zwaktes heeft meegekregen, is hij minstens even misantroop. Maar maak je geen zorgen: Ex Machina is geen droge dissertatiefilm. Het is ook een meeslepend drama, waarin de nochtans zonder veel poespas in beeld gebrachte dialoogscènes enorm veel spanning opwekken. Visueel is Garland beperkt tot het huis zelf en de bossen daarrond en hij speelt op een clevere manier met het contrast tussen de steriele, harde oppervlaktes van Nathans high tech-bunker en het groen van buiten. Nathans huis is een en al wit, kil, afgelikt design, waardoor de geest van Kubrick nooit veraf lijkt. Let ook op de muziek, die met zijn ambient-geluiden soms zelfs herinneringen oproept aan bepaalde sequensen uit 2001: A Space Odyssey.
De drie acteurs zijn alledrie uitstekend: Domhnall Gleeson, ooit nog een van de gebroeders Weasly in de Harry Potterreeks, is met erg veel vanzelfsprekendheid geëvolueerd naar volwassen rollen en is volstrekt overtuigend hier als het geweten van de film. Alicia Vikander zoekt en vindt een gulden middenweg tussen mens en machine, maar het is Oscar Isaac die de meest showy rol heeft als de constant bezopen, maar geniale Nathan, die geportretteerd wordt als Steve Jobs gekruist met dokter Frankenstein.
Ex Machina is een strakke, ingehouden film die bij ons niet in de zalen kwam. Wellicht was hij te mainstream voor de arthouse cinema’s, maar te kleinschalig voor de schuren van Kinepolis. En zo valt een prent dan tussen twee stoelen in en moet hij zijn publiek zien te vinden op blu-ray of via digitale distributie. Het is jammer dat mainstream cinema die een klein beetje inspanning vergt blijkbaar al op voorhand wordt afgeschreven als niet-levensvatbaar in de zalen, maar deze herkansing mag je sowieso niet missen.
De blu-ray
Jammer dat de distributeur niet de originele poster van de film heeft gekozen als cover art, want die was eigenlijk veel mooier. Beeld en geluid zijn uiteraard prima, zoals je mag verwachten van een HD-release van een recente film. De extra’s zijn eerder beperkt: enkele promotionele korte documentaires, die zich vooral concentreren op de technische aspecten van de film. Wat had ik graag een commentaartrack van Alex Garland kunnen beluisteren, al was het maar om te weten te komen of hij onderhand als een pan-shot van een tilt kan onderscheiden.