Kostuumdrama’s zijn erop gericht om een bepaalde tijdsgeest te weerspiegelen. Met Mary Queen of Scots wil regisseur Josie Rourke niet per se de Britse zestiende eeuwse rivaliteit tussen twee koninginnen uit te drukken, maar een tijdperk van hashtags: #Timesup, #MeToo, #Oscarssowhite. Ze bracht een film die aanhangers van het politiek correct gedachtengoed zal behagen, maar historici zeker tegen zich in het harnas zal jagen.
Onze interesse voor sappige roddels afkomstig uit het koningshuis, is tijdloos. Gevoed door de geruststelling dat machtshebbers ook gebukt gaan onder destructieve verlangens, vergapen we ons maar al te graag aan de smeuïge intriges aan het hof. De Britse geschiedenis is dan ook een dankbaar oeuvre om uit te putten: een kerk hervormen om met meerdere vrouwen de lakens te kunnen delen is misschien wel het pinakel van kostelijke absurditeit. Met Mary Queen of Scots bevinden we ons in de periode na de reformatie waarbij twee koninginnen – één katholiek (Mary, gespeeld door Saoirse Ronan) en één protestant (Elizabeth, gespeeld door Margot Robbie) – het Britse rijk dienen.
Ze dienen bovendien niet enkel het rijk, maar ook ‘womanhood’, ‘sisterhood’ en de emanciperende rol van een vrouw die haar macht probeert uit te oefenen aan een hof dat siddert van al dat oestrogeen: ‘Ruling side by side we must do so in harmony, not through a treaty drafted by men lesser than ourselves’, maant Mary Elizabeth aan. Veeleer dan de strijd der tronen, lijken Elizabeth en Mary een strijd te voeren tegen het patriarchaat. Vooral Mary, overigens briljant vertolkt door Ronan, toont zich als een ware feminist: ze strijdt voor haar seksuele rechten (‘one minute doesn’t make you a man’) en verwerpt iedere man die omwille van zijn testikels beweert meer recht te hebben op de troon. Dat de meeste scènes rijkelijk gevoed zijn door stereotype genderrepresentaties (Mannen seksistisch en machtswellustig, vrouwen bezwijmen voor een man met één befbeurt) wordt stilletjes onder de kerkbanken geveegd.
Op den duur begin je je ook af te vragen wie werkelijk de macht in handen heeft. Voor een film die womanhood wil uitdragen, worden de meeste beslissingen alsnog door de mannen gemaakt: de ene samenzwering volgt de andere op – de ene al geloofwaardiger dan de andere – buiten het weten van de koninginnen in kwestie om. Zo haalt de geschiedenis telkens het anachronistisch gelijkheidsdenken in: de protestante minister John Knox, Mary’s halfbroer James en graaf James Hepburn hielden zowel in de geschiedenisboeken als in de film werkelijk de touwtjes in handen. Feminisme blijkt niet zo gemakkelijk te transponeren naar de zestiende eeuw.
Afgezien van het diversiteitsstreven, wijkt Mary Queen of Scots niet af van het platgereden pad van het kostuumdrama. Heerseressen zijn niet tevreden met hoe de raadsmannen hun koningin aanspreken, de adel draaft heroïsch te paard door de Britse wildernis (panoramisch shot incluis!) en de soundtrack is doorspekt met melodrama. Flashforwards en parallelmontage houden ons bij de les, want die ene heer wil de andere heer misschien wel de duivel aandoen. Niets mis mee, maar spannend is anders.
Yorgos Lanthimos bewees eerder dit jaar met The Favourite dat kostuumdrama’s nog niet ten dode opgeschreven hoeven te zijn. Nieuw leven blazen in het genre via katholieken die homorechten verdedigen, feministen en Afrikaanse machtshebbers aan een Renaissancehof, zijn zaken die echter hun doel ruimschoots voorbij schieten. Diversiteit mag geen vervelend kwaaltje worden, maar een onzichtbare evidentie in films waarin het ontbreken eraan wrang aanvoelt. Onze geschiedenis is nu eenmaal blank, heteronormatief en mannelijk. Onze toekomst hoeft dat gelukkig niet te zijn.
