Eigenaardig hoe een film zichzelf kan ontslaan van de
verplichtingen die hij het publiek oplegt – ‘Mona Lisa Smile’, Mike
Newells nieuwste vehikel voor de sterrenstatus en het ego van Julia
Roberts, probeert ons er twee uur lang van te overtuigen niet te
gehoorzamen aan conventies die je mogelijkheden in het leven
beperken. Maar als film is dit ondertussen wel het meest
ouderwetse, oerconventionele melodrama dat ik in lange tijd heb
gezien. Alle regeltjes van de inspirerend bedoelde Hollywoodfilm
worden keurig gevolgd, tot je zin krijgt om Newell toe te
schreeuwen dat hij zich misschien beter eerst zélf eens zou
libereren.
Het is 1953 en Katherine Watson, een docente kunstgeschiedenis,
arriveert in de universiteit van Wellesley in New England. Watson
is een vrijgevochten dame, ongetrouwd en levenslustig, met een ware
passie voor kunst en de wil om die te verspreiden onder haar
leerlingen. Kortom: ze is een filmleerkrachte. Maar Wellesley is
geen plek waar vooruitstrevendheid hoog in het vaandel wordt
gevoerd: er worden lessen gegeven in wellevendheid en
huishoudkunde: hoe zorg je ervoor dat het eten op tijd op tafel
staat als je man thuiskomt? Hoe kruis ik op de juiste manier m’n
benen? De meisjes van Wellesley worden enkel klaargestoomd voor een
leven als aanhangsel van hun toekomstige echtgenoten, en al de rest
is bijkomstig, en Watsons vrijdenkerij wordt dan ook niet door
iedereen op prijs gesteld.
‘Mona Lisa Smile’ is de zoveelste titel op het lijstje
“melodrama’s over inspirerende leerkrachten die het leven van hun
leerlingen veranderen”. ‘Dead Poets Society’ was wellicht de beste
in dat subgenre, omdat die film op z’n minst wist hoe hij z’n
publiek geboeid moest houden. Wie die film heeft gezien, herinnert
zich wellicht dat er tijdens de tweede helft een zelfmoord
plaatsvindt. Een plotwending die door sommigen als over de top werd
beschouwd, maar er was wel degelijk een goede reden om ze te
gebruiken: dit soort van film heeft immers de neiging om al snel
leeg te bloeden indien er geen belangrijke verwikkelingen blijven
komen. In een uur heb je de relaties tussen opvoeder en kinderen,
en tussen opvoeder en directie wel vastgesteld. En wat volgt er
dan? In ‘Mona Lisa Smile’ krijgen we niets van die aard, geen
belangrijke gebeurtenis die de film een nieuwe stoot energie geeft
in z’n tweede helft. In plaats daarvan krijgt de plot ruimschoots
de gelegenheid om zichzelf op een maar al te voorspelbare manier af
te wikkelen. De personages doen niets dat we niet van een kilometer
afstand hadden zien aankomen. Geloofwaardig? Ja, min of meer wel.
Maar ook behoorlijk saai.
In de bijrollen krijgen we een ware horde jongere actrices
(allemaal toekomstige Julia Robertsen): Kirsten Dunst is de ultieme
conformiste, die zichzelf verplicht enthousiast te reageren wanneer
ze van haar man een was- en droogmachine krijgt: “Ik heb alles waar
ik altijd al van gedroomd heb!” Maggie Gyllenhaal is het kind van
gescheiden ouders dat cynisch tegenover de huishoudelijke dromen
van haar vriendinnen staat, en Julia Stiles fungeert als de
tussenpersoon, die de kans heeft om rechten te gaan studeren, maar
misschien toch maar kiest voor een leven als huisvrouw. Gyllenhaal
is de enige hier die de indruk geeft niet op automatische piloot te
staan acteren, de enige die erin slaagt een personage te creëren
dat achteraf enige indruk nalaat. De overigen schijnen het
voornamelijk met hun fifties-kapsels en make-up te doen. Er is iets
onmiskenbaar 21ste eeuws aan hun manier van doen, meisjes die zich
ouderwets gedragen, zonder het echt te zijn. Ik zag de dames van
‘Mona Lisa Smile’ na elke take zó hun corsetten uittrekken, in hun
jeans kruipen en een frisse pint gaan drinken. Met de uitzondering
van Roberts natuurlijk, die zo gelibereerd is dat ze niet eens
kleren en make-up draagt die uit de periode afkomstig lijken. Waar
haar studenten te modern leken door hun onderliggende mentaliteit,
lijkt Roberts zo weggelopen uit één van haar andere films. We
krijgen die enorme golf rood haar, die immense glimlach en daar
moeten we het dan maar mee stellen.
‘Mona Lisa Smile’ is een zoveelste ongeïnspireerd, routineus
afgeraffeld Hollywoodfilmpje, dat alleen maar lijkt te bestaan
zodat Julia Roberts nog eens zichzelf bovenaan op een poster zou
kunnen zien. Niet alleen hebt u het allemaal al honderd keer eerder
en beter gezien, maar ook zat ik me de hele tijd af te vragen hoe
relevant dit soort cinema eigenlijk is. Natuurlijk zal Mike Newell
vast wel zeer nobele bedoelingen hebben gehad met zijn vrouwenepos,
maar wat kunnen ons die nu nog schelen? De onderdrukking van de
vrouw is misschien nog niet ten einde, maar situaties zoals die in
Wellesley toen, behoren goddank tot het verleden. De tijd dat
vrouwen verwacht werden binnen dit en tien minuten een feestelijke
kalkoen te kunnen prepareren voor hun halve trouwboeken, is al lang
afgelopen. Een film als ‘Far From
Heaven’, verleden jaar, bracht een veel duidelijker,
consequenter idee naar voren over dezelfde problematiek: een vrouw
die probeerde zich uit het sociale keurslijf te wringen, maar er
uiteindelijk niet in slaagde. Die film verplichtte ons om na te
denken welke vormen datzelfde keurslijf tegenwoordig aanneemt.
‘Mona Lisa Smile’ toont ons dezelfde problematiek, maar heeft het
lef niet om een dergelijk standpunt in te nemen: deze film wil
helemaal geen zinnige dingen zeggen over een problematiek, hij wil
ons enkel een obligatoir boodschapje door de strot rammen: “Doe
alles wat je wil doen, pluk de dag en laat je door niemand
tegenhouden.” Ik geloof dat ze het scenario voor ‘Mona Lisa Smile’
in 365 afleveringen gaan afdrukken op de scheurkalender van volgend
jaar, zó banaal is hij.
Mijn advies: pluk de dag, doe wat je wil doen met je leven. En
wat u echt niét wil doen, is twee uur ervan vergooien aan een film
als ‘Mona Lisa Smile’.
http://www.sonypictures.com/movies/monalisasmile/
