Er was een tijdperk waar het roken van tabakswaren nog niet beschouwd werd als een halsmisdaad en men in menig etablissement, vergaderzaal, treincoupé en zelfs de openbare ruimte kon stellen dat `honderden sigaren de atmosfeer bezwaren`. Roken hoorde erbij, wie ouder dan zestien was, had minstens al eenmaal aan een sigaret gelurkt uit baldadigheid, nieuwsgierigheid of louter verveling. Ergens voor de eeuwwisseling startte langzamerhand een mentaliteitswijziging en werd tabak steeds meer een onvergeeflijke zonde.
Rokers eindigen vooralsnog niet op de brandstapel, hoogstens worden ze scheef bekeken wanneer ze roken daar waar het mag en veeleer als asociaal beschouwd. Wie meent dat dit bestempeld mag worden als een (verregaande) aanslag op de persoonlijke vrijheid en het consumeren van de genotstok, mag zich gelukkig prijzen alvast niet in het Ottomaanse rijk geleefd te hebben waar onder sultan Murat IV tabak en alcohol in Istanboel verboden waren. Volgens bepaalde overleveringen begaf Murat zich `s avonds incognito onder de gewone burgers en liet hij hen die het gebod overtraden, executeren. Naargelang de bron knuppelde hij wie betrapt werd dood of onthoofdde hij eigenhandig de schuldige, andere sultans sneden dan weer de neus af van overtreders. Het kan dus nog altijd erger aldus het geestige Going Up In Smoke. Uncle Rob`s Historically Accurate Chronology Of Smoking, een comic, graphic novel of doodeenvoudig beeldverhaal rond allerlei weetjes en feitjes over tabak en het roken ervan.
Met het werk brengen de auteurs/makers Nik Heemskerk en Milo Cremer Eindhoven een heel eigenzinnig verhaal naar voren dat zowel gestoeld is op literatuuronderzoek als op Wikipedia. Een ernstig of historisch academisch onderbouwd verhaal is Going Up In Smoke niet, of of toch niet helemaal. De feiten zijn wel degelijk correct en de auteurs verwijzen naar bronmateriaal. Maar in de eerste plaats willen ze natuurlijk een verhaal brengen, gecombineerd met hun eigen liefdes of interesses. Tabak in zijn verschijningsvormen is er één van, maar beeldtaal en die eerder genoemde geschiedenis lijkt er evenzeer deel van uit te maken. Liever dan zich tot een enkele stijl te beperken gaat de strip immers alle richtingen uit en omvat zowel droedels, groteske figuren als klare lijnfiguren en knipogen naar oude comics uit de VS. Het is een potpourri van vormen die opvallend goed werkt en zich uitstekend leent voor de soms chaotische manier waarop het hele werk tot stand kwam.
Niet alleen zijn er immers de tekeningen van Nik Heemskerk, maar geregeld haalt het boek ook hele of halve pagina`s van andere werken aan die nu eens min of meer als geheel en dan weer volledig verminkt deel uitmaken van het geheel. Het is een aparte collagetechniek die zich volledig conformeert naar het verhaal en mee de waanzin vormt die Going Up In Smoke uitwasemt, en wat het net zijn uniciteit verleent. Met recht en rede verkiezen Heemskerk en Eindhoven ervoor om het boek in verschillende hoofdstukken onder te verdelen om de lezer toch nog enig houvast te geven. Het veeleer chronologische verloop op zich biedt immers weinig referentie, aangezien het vooral eerder een weetjesboek is dan een doordacht opgebouwde kroniek. Dat de twee hoofdpersonages, de verstokte roker oom Rob samen met zijn bezorgde neefje Nik, op een metaniveau de strip lezen waarin ze beide figureren en die geschreven is door Rob, geeft het geheel een apart cachet dat voor een moderne lezer weliswaar weinig vernieuwend is maar evenzeer bij het boek past als alle andere voorgelegde waanzin.
Going Up In Smoke. Uncle Rob`s Historically Accurate Chronology Of Smoking heeft nauwelijks een narratief de naam waardig en schiet historisch zwaar te kort. Maar geen van beide feiten hoeft het werk aangerekend te worden, daarvoor is het te eigenzinnig van aard. De keuze om vooral grappige en absurde wetenswaardigheden te vermelden zou als een handige of luie truc kunnen beschouwd worden om de comic een meerwaarde te geven. Het is een struikelblok en opstapje voor minder getalenteerde auteurs, want bij Heemskerk en Cremer lijkt het net een natuurlijk relaas te worden. Niet in het minst omdat beeld en tekst hand in hand gaan en samen een aparte waanzin vertegenwoordigen. De kracht van het werk ligt in de manier waarop ze beiden zich het geheel eigen weten te maken en de lezer dwingen mee te stappen in hun visueel, beeldend narratief. Finaal is het zelfs intrigerend om binnen die kolder toch nog ietwat een lijn te vinden die de aparte feiten aan elkaar bindt en het geheel boven zichzelf uittilt
Het werk van Heemskerk en Eindhoven is geen boek dat zich snel laat uitlezen, daarvoor is het onder meer via de vele citaten en tekstgedeeltjes te druk geworden, om nog maar te zwijgen over de verschillende illustraties die er doorheen lopen en met zowel de tekst als de lezer in dialoog gaan. De manier waarop Going Up In Smoke zelfreferentieel, maar ook semi-onderbouwd en overduidelijk allesbehalve ernstig is, verleent aan het werk een unieke stem die zich wonderwel staande weet te houden binnen een meer commerciële wereld. Het ligt verre van de auteurs aard om iets stichtends of leerzaam te brengen, veeleer beogen ze een roetsjbaan aan impressies te creëren die de lezer vooral vermaken zal en die en passant wat wetenswaardigheden mee te geven die het ongetwijfeld goed doen op café of onder rokers. Going Up in Smoke is een uniek, doordacht boek dat tezelfdertijd allesbehalve ernst pretendeert en daar wonderwel in slaagt.
