De waarheid is vaak vreemder dan de fictie, zo moet ook Vincent Merckx gedacht hebben toen hij zijn debuut De man die niet schoot afgewerkt had. Nauwelijks was zijn roman over een terroristische aanslag in Antwerpen af of er vond al een vermeende aanslag plaats, waarmee de angstpyschose, de stoere taal en het spierballengerol verder gevoed werd en alle ratio alvast voor een tijdje verdween.
Merckx, die in een ver verleden kort voor enola pende, had altijd al een voorliefde voor het licht absurde in zijn vertellingen. Ook in zijn debuutroman opteert hij voor een ietwat vreemd uitgangspunt: Antwerpen is in de ban van de man met het hoedje — zij het in dit geval een groene pet of bruine stetson in plaats van een vissershoedje — maar helemaal zeker zijn de getuigen niet. Ook niet over de dader zelf overigens, niemand weet goed hoe hij eruitzag en wat zijn eisen waren. Het enige waar iedereen het over eens is dat hij niet geschoten heeft, maar ook dat er dringend antiterreurmaatregelen genomen moeten worden, waaronder de regel dat niemand nog een groene pet of stetson mag dragen.
Het is een van de weinige feiten die Merckx meegeeft bij aanvang van zijn roman, die vertrekt vanuit het perspectief van Anders, samen met zijn oude jeugdvriend Timo een van de “slachtoffers”. Beide reageren heel anders op de situatie: op de kosmopolitische en in het leven geslaagde Anders blijkt het hele gebeuren aanvankelijk weinig impact te hebben, terwijl oud-beroepsmilitair Timo zich geplaagd weet door geheugenverlies en het gevoel van geen tel te zijn. Want zelfs nu zijn land hem nodig heeft, blijft hij noodgedwongen aan de zijlijn staan. Doorheen de roman focust Merckx voornamelijk op de manier waarop de vriendschap tussen hen verder op de proef gesteld wordt, terwijl op de achtergrond een steeds meer paranoïde stad ontstaat.
Het absurde uitgangspunt — een niet te identificeren dader creëert een ongekende angstpsychose — vormt voor Merckx het ideale startpunt om via zijn vaak bevreemdende roman tersluiks iets over de wereld en de rol van het individu te vertellen. Uit angst, machtswellust of naïeve incompetentie wordt immers de ene na de andere zinloze maatregel getroffen, terwijl de bevolking zich lijdzaam lijkt neer te leggen bij het gebeuren en zelf gelooft dat iedereen een potentiële dader is. Die onmogelijkheid tot actie en het loutere ondergaan wordt weerspiegeld in de levens van Anders en Timo. Waar Anders zich na een succesvolle carrière opeens terug lijkt te vinden op zijn startpunt (Merckx onthult slechts met mondjesmaat waarom zijn hoofdpersonage terug in Antwerpen is), lijkt zijn van hem vervreemde jeugdvriend Timo nooit een start gemaakt te hebben.
Terwijl de stad rondom hen steeds meer verdwijnt in een bizarre angstpsychose, zien ook beide vrienden hun eigen leven drastisch veranderen, terwijl de druk op hun (vroegere) vriendschap verhoogt. Wanneer de psychose finaal bezworen lijkt en alle uitgevoerde rituelen hun doel bereikt hebben, opteert Merckx niet geheel verrassend voor een andere wending die onverwacht is en toch voor de hand lag. Doorheen de hele roman wordt immers duidelijk dat hij tezelfdertijd geloof hecht aan en de draak steekt met de nood om via allerlei maatregelen en rituelen een onbekend, sluimerend kwaad of liever de onzekerheid eigen aan het leven te bedwingen. In die zin laat hij zijn personages ook de rol opnemen die ze denken te moeten spelen, zelfs al hint hij voortdurend dat het anders kan en verwoordt hij het zelfs net niet expliciet in een absurde dialoog over een gorilla.
Met De man die niet schoot heeft Merckx op het juiste moment het juiste boek geschreven. De manier waarop hij een gemeenschap schetst die opeens met een irrationele angst geconfronteerd wordt, krijgt mede dankzij de absurde en licht magisch-realistische toets een intrigerende reflectie op de realiteit. Door zich bovendien op het leven van enkele personages te focussen en zich niet aan een brede maatschappijkritiek te wagen, ontspringt Merckx de val van overdreven prekerigheid. Hoewel de roman nog aan een aantal typische beginnersfouten lijdt, toont Merckx wel degelijk dat hij zijn materiaal beheerst. De man die niet schoot doet dan ook uitkijken naar nieuw werk van een beloftevolle debutant.
