Elk tijdperk krijgt de muziek die het verdient, dus worden wij 24/7 platgebombardeerd met beuzelachtige, inwisselbare troep. Onze radiozenders zijn ermee geïnfecteerd, en festivals creëren er een hoerastemming mee in duizend-en-een fluosnoepkleuren. Stupid is the new cool, gast! We dwepen gretig en gefilterd met onze goede smaak, maar vielen nog nooit zo gedwee voor de verwaarloosbare waan van de dag. Het is tegelijkertijd hét moment om de oren te spitsen, want een tegenbeweging laat onverwijld van zich horen, steeds radicaler opborrelend vanuit de ondergrond via viscerale, verketterende hiphop, schuinsmarcherende rock-‘n-roll en furieuze freejazz. De nood aan een militant gebaar is hoog, het moment van Irreversible Entanglements is gekomen.
“Anger is an energy”, sprak een — toegegeven — wat cartooneske en bezoedelde geest ooit, maar er zat natuurlijk ook een kern van waarheid in. Jaren ervoor had in de Verenigde Staten heel wat sudderende, zwarte verontwaardiging het kookpunt al bereikt. Een paar eeuwen van racisme en geweld waren niet enkel een historische vloek en schandvlek, maar ook een voedingsbodem voor politieke, civiele en muzikale wraakacties. Geen genre leek daarvoor zo gepast als de freejazz. Waren de wortels daarvan eerder apolitiek, met heel wat scharnierfiguren die amper een expliciete politieke voorkeur uitspraken, dan werd het een tijdlang ook aangegrepen als de ideale soundtrack bij de zwarte revolutie, met Archie Shepp en Amiri Baraka (voor 1965 nog LeRoi Jones) als enkele van de luidst schallende tenoren.
Zo onvermijdelijk als die golf de kop opstak, zo efficiënt werd ze ook weer monddood gemaakt. De hoogdagen van het kapitalisme – ah, de gelukkige jaren tachtig van Ronnie, Maggie & co. – betekenden de terugkeer van een conservatieve strekking, ook binnen de jazz, die het ongewenste, opruiende verhaal slinks wegmoffelde. Er moest immers geld verdiend worden. In maatpak. Enfin, het bekende verhaal. Nu de Westerse beschaving op een totale implosie lijkt af te stevenen (zo voelt het aan, toch?) en de realiteit de fictie al even te kakken zet, is het moment gekomen om te zeggen dat het goed geweest is. Enter Irreversible Entanglements, in premature versie het trio Keir Neuringer (sax), Luke Stewart (bas) en Camae Ayewa (stem).
Dat zijn geen onbekenden. De politiek geëngageerde Neuringer liet al een paar keer van zich horen op fraaie releases in de vrije muziek, waaronder de uitstekende solosuite Ceremonies Out Of The Air. Stewart stond het voorbije jaar een paar keer in België met het James Brandon Lewis Trio, maar houdt er daarnaast nog een reeks projecten op na, en Ayewa is bekender als Moor Mother, het pseudoniem waaronder ze indrukwekkend intense, politiek geladen muziek maakt op de wip tussen hedendaagse blues en avant-gardeprotest. Met Irreversible Entanglements, een band die snel aangevuld werd met trompettist Aquiles Navarro en drummer Tcheser Holmes, en die voor het eerst van zich liet horen op een evenement tegen politiegeweld, wordt in de traditie van de schuimbekkende fire music gedoken. Met resultaat.
Dit is vrije jazz, maar dat betekent nog niet dat dit een chaotisch allegaartje is dat de luisteraar het duister in duwt. Net als bij heel wat voorgangers uit de jaren zestig en zeventig wordt het gebruik van strakke, afgesproken structuren en het spelen met themaatjes en solo’s overboord gegooid, maar net even belangrijk is dat – ook net als toen – wél gespeeld wordt met een onwrikbare focus en hamerende puls die klopt als een bloeddorstige hartslag. De vier stukken, waarvan twee composities en twee vrije stukken (composed in performance), bewegen in één richting: vooruit. Drijvend op vaak repetitieve ritmes, aanhoudende basfiguren, en trompet- en saxlijnen die aanzwellen, galmen en gieren als noodsirenes. Het is passionele, ontvlambare muziek die vaak rudimentair en rauw klinkt, en herinnert aan de bluesy schreeuwkunst van de jaren zestig, maar waarin je pakweg ook de potige groove van het William Parker Quartet kan horen.
Het is, kortom, lijfelijke peptalk die inspeelt op het bovenlichaam, en hier en daar zelfs de heupen, en die vooral meesterlijk rotzooit met knetterende spanning. Van de openingsroffel van ideale opwarmer “Chicago To Texas”, via de funk met jubelende blazers van “Fireworks”, tot het agressieve ellebogenwerk van “Enough” en het epische “Projects”, dat vanuit maximale vrijheid belandt bij een gevoel van “het-kan-hier–echt-élk-moment-naar-de-fucking-reet-geknald-worden”: dit is een statement dat ei zo na op springen staat en ter plekke spurtjes trekt als een dolle, amper te controleren bullterriër met grote honger. Is die overgave op zich al indrukwekkend in z’n collectieve vurigheid, dan wordt de show helemaal gestolen door sluitstuk Ayewa, die met een imposant autoritaire woordenvloed oreert en debiteert, preekt en verkettert, met de tegen-beter-weten-in-manie van iemand die het gehád heeft. Niet zomaar eventjes, nee: helemaal. Thema’s als geweld, racisme, slavernij, vervloeking en verlossing gaan hand in hand met, of worden verpakt in Bijbelse metaforen, ontvlambare retoriek, pakkende beeldspraak en gitzwarte oneliners die je met de beste wil niet uit je hoofd krijgt. Van “It’s always Black Sunday here” in de aanzet tot het aanklagende “Must be all them dead bodies”, is het een performance die haar in één ruk in het rijtje van de onwrikbare, kwade oratoren zet.
Het is de traditie die liep van Booker T. Washington en W.E.B. Du Bois naar James Baldwin, Malcolm X, Angela Davis, Black Lives Matter en de artiesten die op hun beurt door hen beïnvloed werden. Van Abbey Lincoln en Archie Shepp tot de hedendaagse stemmen die we vandaag misschien nog te weinig horen, en zelden met deze bevlogenheid. Net als, pakweg, Public Enemy een paar decennia geleden, klinkt Irreversible Entanglements bovenal intelligent, militant en onverzettelijk. Dit is wat nodig is, deze muziek en deze boodschap die samen een strijd voeren. Fuck off met al die middelmatige zeik. Het is goed om daar aan herinnerd te worden.
Het album is verschenen op het fijne International Anthem, waar recent ook excellente dingen verschenen van en met Jaimie Branch, Makaya McCraven, Tomeka Reid, Jeff Parker en ander goed volk uit Chicago. De band speelt op 6 april in Nijmegen (Doornroosje) en op 8 april in de AB, als onderdeel van BRDCST.
