Met de overzichtstentoonstelling “Gathered Leaves” exposeert de Amerikaanse fotograaf Alec Soth voor het eerst in België. De titel van de expo verwijst naar het gedicht “Song Of Myself” (uit Leaves Of Grass) van Walt Withman, die in 1855, aan de vooravond van de Amerikaanse burgeroorlog, een dwarsdoorsnede maakt van de Amerikaanse samenleving. Ruim 150 jaar later doet Alec Soth eigenlijk net hetzelfde, terwijl hij goed beseft dat hij zelf ook deel uitmaakt van de samenleving, hoe verdeeld ze ook is.
Alec Soth is tussen het rijtje Magnumfotografen met onder andere Josef Koudelka, Steve McCurry, Martin Parr of Alex Webb misschien niet de bekendste naam. Toch is het internationaal collectief nog altijd het keurmerk bij uitstek wanneer het over kwalitatieve fotografie gaat. Soth is een Amerikaan van 48 jaar die in Minneapolis (Minnesota) woont en werkt. Hij behoort tot een nieuwe lichting Amerikaanse fotografen, die in de stijl van Walker Evans of Robert Frank de maatschappij en haar veranderingen in zijn thuisland vastlegt. Het puur registreren als handeling wordt pas overstegen door de betrokkenheid met het onderwerp of thema. En daar blinkt Soth in uit. Het laatste decennium geniet hij steeds meer aanzien, mede dankzij zijn geprezen fotoboeken en zijn organisatie/uitgeverij Little Brown Mushroom, waarmee hij op zoek gaat naar creatieve visuele manieren om verhalen te vertellen.
Deze expo vertegenwoordigt net als de gelijknamige publicatie zijn vier belangrijkste projecten: “Sleeping By The Mississippi” (2004), “Niagara” (2006), “Broken Manual” (2010) en “Songbook” (2015). In boekvorm is alleen “Songbook” aan een redelijke prijs te verkrijgen, de rest zijn out of print. De tweede verdieping van het fotomuseum wordt eenvoudig in vier ruimtes verdeeld, een voor elk project. Als bezoeker volg je de chronologische volgorde van de vier projecten. In elke kamer gaat een beperkte selectie van elk project in dialoog met de fotoboeken die aan elk project gekoppeld zijn, dankzij de documentatie die in de centrale vitrinetafels liggen. Verder is de aanpak telkens dezelfde: een inleidende tekst en grote afdrukken op witte muren.
“Sleeping By The Mississippi” is het eerste project waar Soth tevreden over is. Dat zien we aan de verschillende vormen van publicaties die in de zaal liggen, van een zelf afgedrukt prototype, tot de verschillende edities die door Steidl zijn uitgegeven. Het opzet is eenvoudig: Soth volgt de Mississippi rivier vanaf Minneapolis verder stroomafwaarts. Het is zijn enige leidraad op een pad met toevallige ontmoetingen: mensen op zoek naar geluk, dromers en vaak diep geworteld in hun geloof. De beelden stralen vaak een soort eenzaamheid uit, ook al zijn de geportretteerden niet altijd alleen. De bedden op de foto’s staan misschien voor een droomschip dat hen naar een andere plaats kan brengen.
Voor zijn volgende project trok Soth naar de Niagarawatervallen. Ook hier is het water van de toeristische trekpleister, slechts op een foto te zien. De plek staat voor Soth symbool voor de dualiteit die liefde en passie in zich dragen: Niagara staat immers bekend voor de vele koppels die er trouwen, maar ook voor het hoge aantal zelfmoorden. Na verloop van tijd begon Soth liefdesbrieven te verzamelen van de mensen die hij tegenkwam. Net zoals zijn notities, kan de bezoeker enkele liefdesbrieven lezen. Het lijkt op voyeurisme, maar tegelijkertijd zijn de brieven en de verhalen in combinatie met de foto’s heel poëtisch in hun onvoorwaardelijkheid en hun wanhoop.
De volgende vier jaar werkte Soth aan “Broken Manual”. Hoewel de beelden het niet verraden, zijn ze een breuk met zijn voorgaande werk. Zo koos hij in deze reeks voor een aantal zwat-witfoto’s. Soth toont hij kluizenaars, mensen zich bewust terugtrekken uit de maatschappij. Om hen te vinden deed hij een beroep op het internet of op het toeval. Het idee om alles te ontvluchten, lijkt tot de verbeelding te spreken, maar als de bezoeker foto’s van grotten, containers of andere geknutselde verblijfplaatsen ziet, lijkt het allemaal vaak verre van romantisch. De overlevingshandleidingen die in de vitrinetafel liggen, drukken de bezoeker met de neus op de realiteit. Toch is er geen conclusie die wordt opgedrongen. Soth fotografeert zijn onderwerpen zoals ze zijn, zoals de man met een swastika op zijn bovenarm getatoeëerd.
In de laatste ruimte wordt het recentste werk getoond, uit “Songbook”, uitsluitend in zwart-wit. Deze reeks staat in schril contrast met “Broken Manual”. Soth keert terug naar zijn roots als persfotograaf en trekt samen met Brad Zellar naar zeven staten om verslaggeving te doen van lokale evenementen en gebeurtenissen zoals ze dat voor een krant zouden doen. Soth richt zijn lens terug op de Amerikanen die deelnemen aan de samenleving: misverkiezingen, feestjes, de drukte van Walmart. Ze trekken zich niet terug, maar maken er deel van uit. Toch is ook hier vaak de beeldtaal eenzaamheid: het is vaak een drang naar verbondenheid, dan de verbondenheid zelf. Door de foto’s uit hun context te halen, zijn ze een portret van hun tijd, niet van een banaal nieuwsfeit op zich.
De kans om de documentaire “Somewhere To Disappear” te zien, krijgt de bezoeker er gratis bovenop. Filmmakers Laure Flammarion en de Belg Arnaud Uyttenhove volgen Soth op drie trips die hij maakt voor het project “Broken Manual”. De film toont hoe Soth ongestoord met een enorme technische camera in zijn nek door de sneeuw ploegt, of hoe hij een schuchtere kluizenaar zo ver krijgt om zijn schuilplaats te tonen of zelfs naakt te poseren. Hij treedt uit zijn comfortzone wanneer hij langsgaat bij een wel erg excentrieke man, en is soms zo overweldigd dat hij niet weet wat hij er fotografisch mee moet doen. “Photography, for me, is a lot like web surfing in real time” geeft Soth mee. Op het internet kan je veel tijd verspillen, maar Gathered Leaves is absoluut een bezoek waard.
Alec Soth , Gathered Leaves loopt nog tot 4 juni in het FotoMuseum in Antwerpen.
