In de popwereld is een hitsingle de kortste weg naar succes. Wat niches als freejazz en improvisatie betreft – die het niet meteen van verkoopcijfers of media-exposure moeten hebben – kom je al een heel eind door een goeie plaat te maken met een vooraanstaand muzikant. Het Turkse collectief Konstrukt heeft die strategie de afgelopen jaren geperfectioneerd met een reeks releases in samenwerking met o.a. Peter Brötzmann, Joe McPhee, Marshall Allen en Akira Sakata. Gitarist Umut Çağlar – voorman van Konstrukt – hield onlangs een nieuw project boven de doopvont: Karkhana, een soort Midden-Oosterse superformatie.
Het is voor een groot deel aan Çağlar te danken dat Istanboel vandaag op de kaart staat van het internationale freejazz- en improvisatiegebeuren. Er zijn dan ook niet alleen de talloze albums van Konstrukt (hun discografie zal de komende maanden overigens nog fel uitbreiden) maar ook het label re:konstrukt, waar Çağlar tussen 2008 en 2011 een vijftigtal – veelal digitale – releases uitbracht van voornamelijk Turkse musici. “In die tijd hadden we een poel van 15-20 muzikanten uit de avant-garde van Istanboel, die experimenteerden voor het label en de daaraan verbonden organisaties zoals Melting Pot. Sinds ik het label stopzette, zijn we elkaar allemaal een beetje uit het oog verloren, maar in de stad is er nog steeds een groeiende dynamiek, vooral in de improvisatie, psychedelische muziek en elektronica.”
Çağlar groeide op in deze kleurrijke miljoenenstad en was er in verschillende scenes actief. Nadat hij op zijn 16de een gitaar had gekregen van een familievriend kwam hij al snel in contact met de muziek van John Coltrane en Ornette Coleman. Toch zou hij zich aanvankelijk uitleven met de no wave band Maximal Punch Effect, die hij als een echte punk meets jazz groep omschrijft. Onder invloed van elektronische muziek, stampte hij het duoproject P.O.P. uit de grond en zou gedurende 10 jaar zelfs als techno-dj door het leven gaan: “Na 15 jaar greep ik plots weer terug naar de gitaar en richtte Konstrukt op samen met Korhan Futaci, Özün Usta en Korhan Argüden. In het begin repeteerden we gewoon wekelijks maar na enkele maanden speelden we al in de clubs. Onze eerste doorbraak kwam er doordat we op het Akbank Jazz Festival mochten spelen [een samenwerking met een hoop Nederlandse musici, jc]en een jaar later was er het album Dolunay, onze eerste release met Peter Brötzmann.”
Het lijstje van samenwerkingen oogt al indrukwekkend maar Konstrukt heeft nog plannen om het uit te breiden: “We maakten ooit afspraken met Charles Gayle en Hamiet Bluiett, maar het kwam er uiteindelijk allemaal niet van. Er lopen momenteel wel contacten met Thurston Moore, waarmee we volgend jaar in Istanboel iets zullen doen. Ik krijg al kippenvel als ik er aan denk!” En ook op vlak van releases zit er nog wat in de pijplijn, het resultaat van een uitgebreide Europese tournee in de zomer waarbij Konstrukt in elke stad een andere muzikant ontmoette: “Zowel ons concert in Cafe Oto met pianist Alexander Hawkins als de show in Manchester met Graham Massey (808 State) en David McLean brengen we volgend jaar uit. Er komt ook nog een studioplaat aan die tijdens deze tournee werd opgenomen in Italië, eentje die helemaal anders klinkt dan de gemiddelde Konstrukt-release. Voorts komt er ook nog een nieuwe dubbel-lp met Brötzmann en een speciale 3 uur lange opname op 4 lp’s met Hüseyin Ertunç (piano) Doğan Doğusel (contrabas) en Cem Tan (drums), opgenomen in Bodrum. Daar probeerden we vooral een 60’s vibe te creëren door de technologie van die periode te gebruiken. Ik speel op die plaat vooral fluiten en dubbelrietinstrumenten, wat redelijk nieuw is voor mij.”
Door de aanwezigheid van Çağlars keyboards en elektrische gitaar, heeft de Konstrukt-sound een stevige elektrische toets. Soms klinkt het collectief als een freejazzversie van Miles Davis’ Bitches Brew hoewel de invloeden blijkbaar niet zo eenvoudig te duiden zijn: “Miles’ elektrische periode ontdekte ik pas vrij laat. Ik ben dan ook voornamelijk met elektronica vertrouwd dankzij mijn dj-carrière en bij de opstart van Konstrukt wilde ik dat element er absoluut bij. Gaandeweg heb ik ontdekt dat de oude technologie veel levendiger, echter en meer gesofisticeerd klinkt. Dingen als tape echo, analoge synths, orgels en pedalen verbreden het klankenpalet van de groep aanzienlijk. Toen we in 2010 voor het eerste een plaat opnamen met Marshall Allen, hamerde hij op geluid als kernelement van muziek, door te verwijzen naar natuur, kosmos en geest. Dat heeft ons op zekere manier “gepakt” waardoor we steeds nieuwe instrumenten zijn beginnen uitproberen als bronnen van geluid. Wanneer we het over rechtstreekse invloeden hebben, kan ik natuurlijk niet om Sun Ra heen en ook Paul Bley’s Improvisie uit 1971 – waarbij de piano is vervangen door allerlei analoge synths – “really blew my mind.”
In 2013 had Konstrukt een behoorlijk aandeel in de 4lp-box Turkish Free Music, die verscheen op het obscure Italiaanse label Sagittarius A-Star. Deze verzamelaar bracht de belangrijkste stemmen in de Turkse freejazz en improvisatie samen – waaronder Hüseyin Ertunç en Okay Temiz – met de bedoeling een breed perspectief te bieden op deze onderbelichte scene. Meteen daarna ontstond het idee om iets gelijkaardigs te doen met muzikanten uit het Midden-Oosten: “We stonden al een tijdje in contact met Sharif Sehnaoui. Hij en zijn A-Trio hadden al met Konstrukt samengewerkt in Istanboel en wij waren op onze beurt ook al in Beiroet gaan spelen. We besloten om het idee uit te werken met twee Turkse (ikzelf en bassist Özün Usta), twee Libanese (Sehnaoui en trompettist Mazen Kerbaj) en twee Egyptische musici (gitarist en ud-speler Sam Shalabi en toetsenist Maurice Louca). De focus lag op twee projecten: eentje rond de muziek van de Egyptische gitarist Omar Khorshid (verschenen onder de naam Orchestra Omar) en eentje dat gericht was op Midden-Oosterse improvisatie: Karkhana. De box bevatte echter nog andere dingen, waaronder een solo-opname van mij.”
Het eerste concert van de groep (dat tevens zijn weg vond naar de vinylrelease op Sagittarius A-Star) vond twee jaar geleden plaats in Beirut en was dus vooral vrij geïmproviseerd, maar voor het concert op het Eastern Daze festival in Vooruit heeft de groep andere plannen: “We zouden nu graag met wat structurele ideeën aan de slag gaan, welke we dan zullen vermengen met improvisatie. Verwacht vooral ook een stevige dosis psychedelica en andere zotte toestanden. Pas vooral op voor de gitaar van Shalabi en de synths van Louca, want die kunnen serieuze hersenschade veroorzaken. Kidding off course… or not? Het project blijkt trouwens wel wat los te maken bij iedereen, dus de kans bestaat dat deze gelegenheidsformatie nog een serieuze toekomst heeft.”
Voor Çağlar is het niet de eerste keer dat hij in Vooruit speelt. Enkele jaren geleden passeerde hij er al met Konstrukt tijdens het festival Istanbul Ekspres, waar de groep op het podium het gezelschap kreeg van Bart Maris, Joachim Badenhorst en Niels Van Heertum: “Dat was voor ons de eerste keer in België en ik weet dat we toen heel erg uitkeken om met die Belgische cats samen te werken. We vertrokken toen van enkele muzikale ideeën, die we via improvisatie verder uitwerkten. Er ging slechts een korte repetitie aan vooraf maar ik was wel heel tevreden met hoe alles uitdraaide. Het is trouwens leuk om vast te stellen dat de namen van die kerels tegenwoordig steeds vaker op festivalaffiches en releases verschijnen. Ik denk dat we elkaar toen in een gelijkaardige fase van onze ontwikkeling hebben ontmoet. Wat Eastern Daze betreft zal het voor mij ook weer een ontdekkingstocht worden, want de meeste acts op de affiche ken ik alleen van naam. Ik ben dus zeer benieuwd.”
Umut Çağlar zal op zaterdag 28 november met Karkhana aantreden tijdens de tweede editie van Eastern Daze in Vooruit, een festival waar kruisbestuivingen tussen avant-garde en etnische muziek centraal staan. Het volledige festivalprogramma is uiteraard te vinden op de website van het Gentse concerthuis.
