The Portuguese Connection (2015), Pt. 3 :: Gonçalo Almeida

Het was geen crush van de laat-alles-halsoverkop-vallen-soort, maar een natuurlijke sympathie die overging in een comfortabele vertrouwdheid en gestaag uitgroeide tot een steeds dieper genestelde liefde. Ja, de moderne Portugese freejazz en vrije improvisatie heeft intussen ons hart gestolen. Dat, gecombineerd met het feit dat de voorbije maanden een schier eindeloze stroom goede tot geweldige platen opleverden, leidde ertoe dat we er meteen een weekevenement van gemaakt hebben. Inderdaad: vijf dagen lang leiden we u langs een uitgebreide selectie Portugees moois. Vandaag: een handvol releases van/met bassist Gonçalo Almeida.

De in Lissabon geboren Almeida is sinds zijn overstap naar Rotterdam geen onbekende meer in deze contreien. Gaandeweg heeft hij zich ook ontpopt tot een van de meest veelzijdige en productieve Portugese bassisten van zijn generatie. Zijn bekendste band is ongetwijfeld het Lama Trio, met drummer Greg Smith en de uit Porto afkomstige trompettiste Susana Santos Silva. Zij brachten eerder dit jaar hun vierde album The Elephant’s Journey uit, een samenwerking met de Belg Joachim Badenhorst. Maar daar houdt het niet op voor Almeida, want hij is ook in de weer met Spinifex (met o.m. Tobias Klein en Jasper Stadhouders, dat binnenkort een 5CD box uitbrengt) en de duistere jazzcore van Albatre, bracht onlangs nog eens een album uit met het vrij improviserende kwartet Tetterepadequ, waarmee hij debuteerde op Clean Feed in 2008. Alsof dat allemaal nog niet volstond, startte hij een tijd geleden Cylinder Recordings op, een eigen digital only/Bandcamp-label, waarop hij sinds maart al tien releases uitbracht, gaande van solowerk tot combinaties met Nederlandse kleppers en hier en daar wat extra gasten uit het buitenland. Hoog tijd dus voor een greep uit dat recente aanbod:

Almeida / Duynhoven / Klein – Vibrate In Sympathy (Clean Feed)

Een mooi trio met de naar Amsterdam uitgeweken Duitse rietblazer Tobias Klein, een van Almeida’s maatjes bij Spinifex, en drumveteraan Martin van Duynhoven, die je eigenlijk niet meer zo heel vaak ziet opduiken buiten het Ab Baars Trio. Vermoedelijk is dit de meest ‘traditionele’ jazzplaat die deze week aan bod zal komen, al wil dat nu ook weer niet zeggen dat het de drie ontbreekt aan inspiratie, want er wordt een duikvlucht genomen door ettelijke decennia jazz, en wat eruit vloeit klinkt fris, spontaan en verrassend catchy. Een paar composities zijn opgedragen aan enkele van Kleins illustere voorgangers op de altsax – Henry Treadgill, Oliver Lake en Ornette Coleman -, maar dat moet nog niet betekenen dat het trio daarom de knoestige oorden opzoekt waar die figuren bekend voor zijn of waren.

Integendeel: in opener “Threadbare” staat een gezapige blues centraal. Klein soleert er soepel en melodieus op los, terwijl de ritmesectie een losjes swingende koers aanhoudt. Almeida met een droge, potige no nonsense-aanpak, van Duynhoven met een heel sobere speelstijl, waarbij trommels en cimbalen zonder veel bombarie ingezet worden. Doet de compositie vaagweg wat denken aan Monk’s “Brilliant Corners”, dan lijkt die referentie elders ook wel steek te houden, want Vibrate In Sympathy wordt regelmatig doordrongen van echo’s uit het verleden. “Lakeish” heeft in z’n aanzet het springerige van “Straight No Chaser”, al is het trio na een minuutje vertrokken voor een vieve versnelling. Ook “Werg” bevat zo vliegensvlugge passages, maar die dan worden afgewisseld met krappe momenten van lyrische ontspanning. Het aan Coleman opgedragen titelnummer zet de elegantie van Kleins altsaxklank op de voorgrond.

Naast dat instrument bespeelt Klein hier ook de basklarinet en de eerder zeldzame contrabasklarinet. Die laatste zorgt voor het verwachte diepe gebrom in “20 Kilos” (het gewicht van het instrument?), terwijl hij de basklarinet een nerveuze dans in Dolphy-traditie laat uitvoeren in het compacte “Gneis”. Er is ook een herneming van Almeida’s “Crime & Punishment” uit het recentste Lama-album, terwijl “Molenando”, het enige vrij geïmproviseerde stuk, zich verder weg van de jazz begeeft in een zone van abstracter aanvoelende kamermuziek. Vibrate In Sympathy is een album dat zijn titel helemaal waarmaakt. Met deze veelal korte en toegankelijke stukken (samen blijven ze onder de veertig minuten) bewijst het trio te beschikken over een ongedwongen en sobere stijl die suggereert dat ze er zelfs met een vinger in de neus nog in zouden slagen om iets moois te maken.

Tetterapadequ – Chlopingle (Creative Sources)

We hebben altijd de mond vol van Clean Feed als het gaat om Portugese jazz, maar het door violist Ernesto Rodrigues opgerichte label Creative Sources is intussen ook al vijftien jaar actief én bracht op die tijd ook meer dan 300 albums uit, die doorgaans iets nauwer aansluiten bij de tradities van kamermuziek, elektro-akoestische muziek en avant-garde, dan het iets meer jazzgerichte Clean Feed. Het is ook hier dat het kwartet Tetterapadequ zijn tweede album uitbrengt, zeven jaar na het debuut And The Missing ‘R’. De band wordt op Discogs omschreven als “the first (and only) freejazz boyband”, maar dat mag natuurlijk met een paar korrels zout genomen worden (tenzij het enkel over looks gaat), want Tetterapadequ beweegt zich een eind verder weg van de traditie dan het trio hierboven. Dat viel natuurlijk ook te verwachten door die combinatie met Giovanni Di Domenico (piano), Daniele Martini (saxen) en João Lobo (drums), allemaal bekenden in de Brusselse improscene. En allemaal doken ze vorig jaar nog op in het tienkoppige Dream & Drone Orchestra, dat een album uitbracht bij Silent Water.

Dat drone-element keert ook hier terug, want de drie stukken voelen op hun manier allemaal aan als onverstoorbare wandelingen door onherbergzame oorden, soms met een onheilspellende en donkere teneur, maar regelmatig ook wringend en kletterend met plots vrijgekomen energie en wild om zich heen slingerende instincten. De twintig minuten van “Non Negative Python” gaan traag schuifelend van start, met luchtverplaatsing, lome basaccenten, minimaal getik. Meditatieve monotonie waarin dan plots een piano opduikt. Sober, met vooral aandacht voor de ruimte tussen de verloren noten. Het is de wereld van het geduld, waarin tijd gerekt wordt zoals dat gebeurt bij The Necks. Na een minuut of acht maakt de sax een open intrede, één en al huilende weemoed, en is de band vertrokken voor een rite die herinnert aan de intensiteit die Lotte Anker ooit liet horen met Craig Taborn en Gerald Cleaver, ook al wordt de samenhang hier deels ontmanteld, krijgt de grilligheid het voor het zeggen, lijkt het even alsof je in een timmeratelier belandt. En toch afronden met, opnieuw, dat ingetogen minimalisme.

Een vergelijkbare, maar nog stillere start bij “Eprobly Fowler”: de ruis van een sax als de wind door een tochtgat. Gedempte, echoënde aanslagen van de piano, zeurend geschraap over de bassnaren. Geritsel en gefriemel, een wereld van textuurverschuivingen. Met halverwege een wending die de luisteraar naar een uitbundige freejazzzone met een krachtig slot voert. Afsluiter “Monogamy Frightful” is directer, met denderende piano-aanslagen en een minimalistische eerste helft die na een paar minuten word ingeruild voor expressieve, krachtig stuiterende tweede vol gierend gejammer, trinkeltinkels en stuwende ritmes. Het maakt van Chlopingle een plaat die even instinctief en als ritualistisch klinkt. Met jazz heeft het nog maar weinig te maken, met het stimuleren van de verbeelding des te meer.

Albatre – Nagual (Shhpuma)

Almeida bezorgde ons een hele tijd geleden een muilpeer van formaat met zijn kompanen van Albatre. A Descent Into The Maelstrom was, in een stijl die het beste van Zu, The Thing en het Belgische [sic] verenigde, een onvoorspelbaar kronkelend beest dat zich niet zomaar liet temmen. De bijdrage die ze leverden aan de compilatie The New Wave Of Dutch Heavy Jazz was een even excentrieke bonus en toen het hele zootje in april neerstreek in de cinéPalace (Kortrijk), zorgde Albatre daar voor een kopstoot die een bloederig punt zette achter een avond die in het teken stond van vrijheid en verpulverende energie.

Verpulveren is misschien ook het meest aangewezen werkwoord om de nieuwe plaat Nagual (voorlopig enkel beschikbaar op vinyl, en net als de voorganger uitgekomen bij Shhpuma, een sublabel van Clean Feed dat eerder dit jaar nog Oba Loba van João en Norberto Lobo uitbracht) te omschrijven, want hier wordt resoluut gekozen voor een plompe waffel tegen je kop die je met lijf en leden tegen de muur veegt. Daarmee volgt de band een koers die wat te vergelijken valt met die van Zu (een beweging van meer acrobatische punkjazz naar die van een moddervette jazzcoredoom), maar toch ook weer persoonlijk klinkt. En Almeida’s kolossaal grommende bassound, waarmee hij ook zo aan de slag kan bij, pakweg, The Melvins of talloze andere doom- en sludgebands, staat nu centraler dan ooit, is de donderende machine die voor een groot stuk de impact van Nagualbepaalt. Niet dat het spel van collega’s Hugo Costa (altsax) en Philipp Ernsting (drums) niet boeiend is, integendeel, maar de indruk die overheerst is die van de overweldigende impact, de brute kracht.

Vanaf opener “Nagual” is het meteen gortdroog stoten, een staccato aanval van een trio dat zich aandient als de stoottroepen van een duistere macht. Het is loodzwaar en wordt er door de koppige herhaling enkel nog bruter op. Gaandeweg wordt de timing wat bijgesleuteld, maar het duurt minuten voor het trio de repetitieve ramkoers inruilt voor een intense, dreigende chaos die er zo mogelijk nog een schep of twee bovenop doet. Wanneer je aan het einde belandt, heb je dan ook de indruk dat je zopas een verwoestende zeestorm overleefde. Idem voor “<>”, dat uithaalt met uit z’n voegen barstende drone/ambient-texturen en sci-fi-getinte effecten, alvorens los te barsten in een monsterlijk wringende jazzdoom. Het driedelige “El Binho” zet die versmachtende koers verder, maar introduceert ritmes, geluiden en samenspel dat je met wat goede wil zou kunnen beschouwen als infernale dansmuziek van de pompen-of-verzuipen-soort. Nagual is een afmattende trip, maar na het slepende slot, dat eigenlijk wat doet denken aan de vroege, psychedelische gedaante van een Ufomammut, is de veelzijdigheid van Almeida alweer een pak duidelijker geworden.

Gonçalo Almeida & Rutger Zuydervelt – Doze Ruínas (Cylinder Recordings)

Een samenwerking met collega-Rotterdammer Rutger Zuydervelt (Machinefabriek) kon niet uitblijven. Die lijkt immers geen enkele uitdaging uit de weg te gaan en kan intussen een cv voorleggen dat een kloek boekwerk kan vormen. Soloplaten, remixes, werk met filmmakers, en uiteenlopende figuren als Peter Broderick, Dirk Serries, Dead Neanderthals en Jaap Blonk. Op het fascinerende Stay Tuned waren zelfs meer dan 150 muzikanten te horen. En Doze Ruínes is alweer iets nieuws en bijzonder. Almeida speelde bas, Zuydervelt ging er er volgens mee aan de slag, bewerkte het geluid en voegde er nog een en ander aan toe. Dat leidt hier tot 12 stukken, ze noemen ze zelf ‘vignetten’, die voorbij zijn in achttien minuten, en die ze zelf ook in geen tijd in elkaar staken en weer een heel ander geluid aan hun discografie toevoegen. De release verscheen in een beperkte cdr-oplage, maar natuurlijk ook digitaal.

Met een gemiddelde duur van anderhalve minuut is er natuurlijk geen tijd voor uitgebreide vertellingen, en het is ook niet de bedoeling dat veel informatie op elkaar geperst wordt. Daardoor lijkt het ook alsof je vooral indrukken krijgt voorgeschoteld die uit een groter geheel geknipt werden, en waarbij de ingrepen van Zuydervelt zich rond het gepluk en strijkstokwerk van Almeida begeven als echo’s of geesten, soms zorgen voor een onderhuids geroezemoes, gonzende geluiden die komen en gaan, orenspitsend geritsel. Een enkele keer neemt de digitale insteek het even over met een totale aanval die een paar keer herinnert aan industrial-oorden, of is het wat verwant aan de live ingrepen van Sam Pluta bij o.m. Peter Evans. Zoals gezegd levert het geen coherent totaalverhaal op, maar de verknipte fragmenten volgen elkaar razendsnel op en met zoveel variatie, dat het toch weer lijkt alsof die achttien minuten zo voorbij schieten. Knap, al ga je je vooral afvragen hoe een langere spanningsboog zou klinken. Iets voor de toekomst?

De tien releases van Cylinder Recordings zijn allemaal digitaal te krijgen voor 3 tot 5 euro. Het is een combinatie van studio- en concertopnames, met o.m. Jasper Stadhouders, John Dikeman, Fred Lonberg-Holm, Wilbert de Joode en meer.

Almeida speelt op vrijdag 2 oktober met Albatre in Les Ateliers Claus. Hij speelt binnenkort ook een paar concerten met het nieuwe kwintet Bulliphant (met Bart Maris, Thijs Troch, Ruben Verbruggen en Friso van Wijck): 21/10 in de Hot Club (Gent), 22/10 in De Muze (Antwerpen) en 23/10 in Cellule 133a (Brussel). En voor wie de verplaatsing naar het buitenland geen bezwaar is, zijn er nog een pak meer mogelijkheden te vinden op ’s mans website.

http://gonzobass.wix.com/gonzoalmeida
https://cylinderecordings.bandcamp.com/
Clean Feed / Creative Sources / Shhpuma / Cylinder Recordings
Beeld:
Nuno Martins

recent

¥$ :: Vultures 1

Doorheen zijn hele carrière zijn twee elementen altijd dominant...

Talk Show

27 maart 2024Botanique, Brussel

Eind jaren tachtig sloegen alle rockers plots aan het...

Arthur The King

Uitgerekend in de week dat Joe Camp – de...

Hors-saison

Met zijn sociaal bewogen films past Stéphane Brizé binnen...

Froukje

24 maart 2024Ancienne Belgique, Brussel

Van een blitzcarrière gesproken: een krappe drie jaar geleden...

verwant

Luís Vicente Trio :: Chanting In The Name Of

Traag maar gestaag blijft trompettist Luís Vicente zich naar...

2 x Gonçalo Almeida :: Ikizukuri & Susana Santos Silva / Hydra Ensemble

Twee nieuwe releases waarop de bassist Gonçalo Almeida -...

The Attic

26 augustus 2018Summer Bummer Festival, Antwerpen

Doek Festival: This Is Our Music :: 16 juni 2018, Bimhuis

Sinds 2001 organiseert Stichting Doek in Amsterdam het jaarlijks...

Moers Festival :: 20 mei 2018, Moers (D)

Sinds mensenheugenis vindt rond Pinksteren het Moers Festival plaats,...

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in