Met het verdwaasde hoofd in een dikke, zoete wietwolk, bereikt ons Inherent Vice, Paul Thomas Andersons verfilming van de roman van Thomas Pynchon. Voor wie zich zijn cursus literatuurgeschiedenis niet meer zo gek goed herinnert: Pynchon is de auteur van vuistdikke, waanzinnig complexe romans als Gravity’s Rainbow en V, boeken waarvan academici nog altijd niet onderling kunnen uitmaken waar ze nu eigenlijk over gaan. De man geeft overigens nooit interviews en geen mens weet hoe hij er uitziet, wat bijdraagt aan de mysterieuze sfeer die rond de man en zijn werk hangt. In The Simpsons werd hij ooit opgevoerd met een papieren zak over zijn hoofd. En ook al werd Inherent Vice dan beschouwd als een van zijn meer toegankelijke boeken, omdat er op zijn minst een duidelijk hoofdpersonage in rondliep en er iets inzat dat op een plot leek (hoewel), het ging nooit een evidente roman worden om te verfilmen. Het is dan ook geen evidente film geworden.
De plot laat zich omschrijven – voor zover hij zich laat omschrijven – als een kruising tussen The Big Sleep, Chinatown, The Long Goodbye en The Big Lebowski. Joaquin Phoenix speelt “Doc” Sportello, een privé-detective in het Los Angeles van 1970 die zijn leven doorbrengt in een eindeloze roes. Wanneer zijn ex-vriendin Shasta (Katherine Waterston) verdwijnt, begint hij, op zijn eigen onnavolgbare manier, de zaak te onderzoeken. Een en ander blijkt samen te hangen met de corrupte makelaar Mickey Wolffman en diens bende neo-nazilijfwachten, en met de mysterieuze organisatie The Golden Fang. Voor zover we het konden volgen is die laatste een bende drugdealende tandartsen, die niet alleen winst maakt aan de verkoop van heroïne, maar ook van het herstellen van het tandbederf dat smack veroorzaakt. Want ja.
Voor zover we het konden volgen dan toch, want in navolging van het boek is Inherent Vice bewust geconstrueerd als een kluwen van verhaallijnen waarin je na een tijdje sowieso je weg verliest. Dat zorgt er voor dat de film, net als de roman, een frustrerende ervaring is. We zijn nu eenmaal getraind om samenhang te verwachten; plotelementen die netjes in elkaar klikken, verklaringen. En die blijven hier grotendeels afwezig.
Punt is natuurlijk dat dit ook de bedoeling is. “De weg verliezen” is het voornaamste thema van de film. Inherent Vice speelt zich af op een moment in de geschiedenis waarop de love generation zijn onschuld was verloren. Charles Manson had een moordzuchtig gezicht gegeven aan de hippie-levensstijl en het conventionele, conformistische Amerika van Nixon kwam net opzetten. Een verwarrende tijd, waarin de tegenstelling tussen de freaks en de squares, tussen de mainstreamcultuur en de tegencultuur enorm scherp was en leidde tot een grote paranoia – wie daar de bewijzen van wil zien, moet de cinema van toen maar eens checken: films als The Parallax View en Klute worden niet gemaakt in een stabiel politiek klimaat.
Die verwarring en paranoia van de tijd vindt zijn weg naar de labyrintische plot: Doc Sportello snapt óók niet hoe het allemaal in elkaar zit. Zijn leven is een gefragmenteerde verzameling ontmoetingen, conversaties die al dan niet ergens naartoe gaan en bitsige confrontaties met autoriteit. Dat gedesoriënteerde gevoel dat de film veroorzaakt, is dus zeer bewust gecreëerd door een filmmaker die verdomd goed weet waar hij mee bezig is. Je kan de gortdroge manier waarop het wordt gepresenteerd hilarisch of irritant vinden, maar een gebrek aan persoonlijkheid is wel het laatste dat je Inherent Vice kan verwijten. Als je echt zin hebt om pretentieus te zijn, zou je de film zelfs existentieel kunnen noemen – zijn àl onze levens uiteindelijk geen opeenvolging van ontmoetingen die al dan niet verband houden met elkaar en al dan niet steek houden?
Visueel gezien is dit een van Andersons meest ingehouden films. Van de constant ronddolende camera in Boogie Nights en Magnolia evolueerde hij naar een meer classicistische stijl in There Will be Blood en The Master, maar daar pakte hij regelmatig nog uit met grootse landschappen en lange dolly shots. Inherent Vice is in zekere zin zijn “kleinste” film, omdat hij zich grotendeels binnenskamers afspeelt om conversaties te tonen tussen Doc en de draaikolk aan personages die om hem heen raast. Anderson probeert de val van de saaie shot/tegenshot te vermijden door veel van deze scènes in een enkel, meestal vrij eenvoudig opgezet, shot te vatten. Hoogtepunt daarvan is een acht minuten durende dialoog tussen Phoenix en de voor de gelegenheid poedelnaakte Katherine Waterston. Door de eenvoudige set-up krijg je een soort toneelstukje binnen de film te zien. Wat Anderson inruilt aan visueel showmanship, maakt hij (gedeeltelijk) goed met de intensiteit van die lange takes. “Gedeeltelijk”, zeggen we er bij, omdat we uiteindelijk ook de voorkeur geven aan de energie van Andersons vroege films en de epische grandeur die hij aan zijn laatste films gaf (ook aan The Master, jazeker).
Joaquin Phoenix is zoals steeds in topvorm, met een onderkoelde, versufte vertolking die zich min of meer laat omschrijven als “Jeff Bridges in The Big Lebowski, maar dan nóg lijziger”. Let vooral op zijn lichaamstaal en zijn ogen: Phoenix geeft de indruk dat hij, net als Doc Sportello, niet echt controle heeft over wat hij doet; het lijkt allemaal vanuit een soort instinct te komen in plaats van rationeel doordacht te zijn. Geen idee of het ook echt zo is, maar het komt wel zo over. Martin Short duikt tien minuten op in een hilarische (en hysterische) bijrol, maar het is Josh “Moto pannecake-uh!” Brolin die de show steelt. Hij vormt een perfect tegengewicht voor Phoenix, juist omdat hij zo’n precieze acteur is, die duidelijk niets aan het toeval overlaat.
Na een eerste visie is Inherent Vice simpelweg te excentriek om zich een weg naar het hart te boren – de tragiek die Anderson normaal gezien altijd in zijn films legt, is hier afwezig, waardoor de prent je toch altijd wat op afstand houdt. Niet onze favoriete “PTA” dus, maar sowieso wel een stevige brok cinema voor de avontuurlijke cinefiel. Goed, kan er nu iemand ons vertellen waar we regio Gent een pussy-eater special kunnen vinden?
