“Einstürzende Neubauten + oorlog = lawaai, niet?”, vatte Blixa Bargeld de evidente verwachting rond Lament voor de première van de nieuwste Einstürzende Neubautenplaat samen. Zo goedkoop zou het niet mogen worden; dat had hij vanaf het begin beseft. En dus zette hij twee researchers op het project, dook zelf de geschiedenis in, en groef tot hij de humus had waarop het project kon groeien.
Al is het ook een spel tussen wahrheit en dichtung. Dat die onbekende Vlaamse dichter Paul van den Broeck een verzinsel van Bargeld zelf is, een manier om het loopgravenbestaan uit eerste persoon te kunnen brengen zonder platgeciteerd materiaal te moeten gebruiken, is ondertussen bekend. “Let’s do it a dada” luidde een titel op de laatste Neubautenplaat al; Bargeld neemt het hier letterlijk met twee in best goed Nederlands voorgedragen poëtische teksten in de stijl van Paul Van Ostaijen.
Veel is wel authentiek. De wascylindercilinder-opnames die Duitse militairen hun krijgsgevangenen lieten inspreken om de verschillende talen te documenteren. De twee nummers die de groep aan het onder Frans bevel geplaatste zwarte regiment The Harlem Hellfighters ontleende. De telegrammen die Kaiser Wilhelm en zijn neef Tsaar Nicolas van Rusland aan elkaar stuurden, en die op slimme en sarcastische wijze over en langs elkaar heen glijden in een duet. Het is het enige moment waarop Bargeld een beetje stelling inneemt, want hun pleidooien voor vrede zijn overduidelijk vals.
Even schamper is “Hymnen”, dat de melodieuze generiek is na het very Neubauten schrootlawaai “Kriegsmaschinerie”. De pompeuze melodie van “God Save The King” was immers net zo goed de begeleiding van de Duitse kraker “Heil dir im Siegerkranz” en Bargeld drijft er met een laconiek “Kartoffeln met Heringsschwanz” uiteindelijk helemaal de spot mee.
Het tekent een plaat die misschien wel de meest gevarieerde is die Einstürzende Neubauten ooit heeft opgenomen. Van de bezwerende drumritmes van “Der 1. Weltkrieg (Percussion Version)” met die monotoon afgedreunde eindeloze reeks veldslagen, gaat het naar het door bassist Alexander Hacke gezongen “On Patrol In No Man’s Land” van die Harlem Hellfighters; een meeneuriebaar marsnummer met theatrale kwaliteiten. Een paar nummers verder brengt Bargeld zijn eigen, uitgeklede, versie van Pete Segers “Where Have All The Flowers Gone”. Door de Duitse versie van Marlene Dietrich, door haar landgenoten als verraadster beschouwd in de jaren veertig, te kiezen, onderstreept de frontman niet voor het laatst op Lament zijn stelling dat de Eerste Wereldoorlog nooit opgehouden is, maar naadloos overging in de tweede.
Het is echter met de driedelige titeltrack en het daaropvolgende “How Did I Die?” dat Lament de kern van de zaak bereikt. Het eerste is een driedelige klaagzang waarin de hoofdrol naar het strijkerskwartet mag gaan, dat van een begin vol drones over een kort, hevig tussenstuk – letterlijk “Abwärtsspirale” getiteld – afdaalt naar het voor strijkers geherarrangeerd motet “Pater Peccavi” van de Nederlandse renaissancecomponist Clemens non Papa. De band beperkt zich tot de schaarse elektrische gitaar van Jochen Arbeit en het lossen van die cilinderopnames uit miniatuursprekertjes. En net als bij Ypres van Tindersticks zijn ook hier herinneringen aan de manier waarop Gavin Bryars getuigenissen van overlevende verwerkte in zijn The Sinking Of The Titanic niet ver weg.
“How Did I Die?”, stelt Bargeld zich uiteindelijk de vraag, en het antwoord is: niet. Na ettelijke mogelijke sterfscenario’s te hebben afgelopen, richt Bargeld het hoofd op en concludeert euforisch “We didn’t die”; als in een ontkenning van wat niet had moeten zijn, wat anders had kunnen lopen. Wat rest, is de afwikkeling van de oorlog; de bloemen, de verovering van het No Man’s Land, en nog eens het begin.
“Der Beginn des Weltkrieges 1914 (Dargestellt Unter Zuhilfenahme eines Tierstimmenimitators)” doet wat zijn titel belooft: het begin van de oorlog hervertellen door de ogen van dieren. Meer dan een auditief grapje lijkt het eerst niet; Bargeld brengt zijn versie van het herontdekte hoorspel van Joseph Plaut prachtig, maar is het meer dan pronken met wat zijn research allemaal heeft opgeleverd? Jawel, zo bewijst die kreet op het einde, waarin de voorafschaduwing van wat volgt al ligt besloten.
Lament is meer dan zomaar een plaat over de Eerste Wereldoorlog. Het was een performance, maar net zo goed is het een kunstzinnig researchproject waarin verleden en heden, vorm en inhoud, naadloos met elkaar verweven zijn geraakt tot een ultiem statement van een nog steeds onversneden unieke groep. Vijf jaar geleden klonk het dat Alles Wieder Offen de laatste Neubautenplaat zou zijn. Als dit soort projecten in de plaats komen, is dat alleen maar een zegen geweest.
