Amerikanen, het blijven vreemde mensen. Er is waarschijnlijk geen enkel ander land dat nadrukkelijker gedomineerd wordt door de corporate culture, door de macht van grote bedrijven. Een koffie van Starbucks. Lunch bij MacDonald’s. ’s Avonds misschien nog eens naar de Pizza Hut. Maar tegelijk is het ook bij uitstek een individualistische cultuur, zwaar gebaseerd op de notie van persoonlijke vrijheid. Wat wil zeggen dat ze het geweldig vinden wanneer één persoon er in slaagt om zo’n groot bedrijf een trap onder de kont te geven.
In de cinema vertaalt zich dat in de sporadische David vs Goliath-film (met verrassend vaak een vrouw in de belangrijkste rol): Sally Field in Norma Rae. Meryl Streep in Silkwood. En natuurlijk Julia Roberts in Erin Brockovich, het waargebeurde verhaal van een single mom die aan het werk gaat voor een klein advocatenkantoor en op het spoor komt van een extreem geval van bodemvervuiling door een groot energiebedrijf, Pacific Gas and Electric. Door die vervuiling krijgen de buurtbewoners te kampen met miskramen, een verhoogd risico op kanker en ga zo maar door. Brockovich organiseert een gemeenschappelijke klacht tegen Pacific Gas and Electric, maar – ironie! – door haar strijd voor andere gezinnen, verwaarloost ze haar eigen kroost.
De opzet van dat verhaal is natuurlijk zo Amerikaans als het maar kan zijn: de kleine man (of in dit geval vrouw) wint het van het boze, grote bedrijf, David verslaat Goliath, mààr ondertussen is Erin Brockovich absoluut niet vies van geld . Brockovich werkt zichzelf te pletter voor de goede zaak, en wordt beloond – eerst met relatief kleine gestes van haar baas, Ed Masry (een zeer amusante Albert Finney), zoals een nieuwe auto, maar aan het einde van de film ongegeneerd met een bonus van twee miljoen dollar. Het is The American dream: als je maar hard genoeg werkt, dan kan ook jij een miljonair worden. Goed gedrag wordt beloond, en het wordt beloond met geld. Regisseur Steven Soderbergh, een man die we nochtans niet kunnen verdenken van intellectuele oppervlakkigheid of een naïef geloof in de Amerikaanse waarden, maakt daar nooit een expliciet thema van, maar dat moet ook niet: het verhaal van Erin Brockovich is gewoon inherent een illustratie van de Amerikaanse droom.
Je kan jezelf vragen stellen bij een scène aan het einde van de film, waarin Erin Brockovich aan één van de getroffen moeders zegt dat ze 5 miljoen dollar schadevergoeding zal krijgen. “Dat is genoeg voor alles dat jij en je kinderen ooit nodig zullen hebben.” Die moeder heeft een kindje met terminale kanker – is vijf miljoen dollar genoeg om dat te compenseren? En wat te denken van het feit dat Brockovich zelf gespeeld wordt door een actrice die daar de recordprijs van 20 miljoen dollar voor krijgt? Dat is vier keer wat ze ooit zal nodig hebben!
Jajajààà, je kan jezelf daar vragen bij stellen. Maar ondertussen kan je niet ontkennen dat Erin Brockovich het hart op de juiste plaats heeft. Want Goddammit, dat bedrijf is écht wel in de fout gegaan en wat meer is: de film heeft zelfs de zeldzame goede smaak om de getroffen dorpsbewoners voor te stellen als redelijk intelligente, rationele mensen. (In tegenstelling tot de gezichtsloze, vaagweg onnozele boerenpummel-massa die in ze de meeste andere versies van dit verhaal zouden zijn.) De reden waarom Erin Brockovich zo goed werkt, is juist omdat Steven Soderbergh wegblijft van de nadrukkelijke thematiek en zich concentreert op het specifieke. Alle personages, inclusief de kleine bijrollen, worden bijzonder scherp getekend. De gehaaide advocaat die Ed Masry er bij haalt om de zaak financieel te ondersteunen, is géén ordinaire geldwolf, maar een bekwame, rationele man (gespeeld door Peter Coyote). De moeder die weigert mee te doen aan de rechtszaak is géén harteloze en/of domme bitch, maar gewoon iemand die zich niet wil laten meeslepen in een juridisch gevecht dat jaren lang kan aanslepen. Zelfs de dikke secretaresse van Masry, met wie Brockovich constant overhoop ligt, krijgt in de loop van de film een paar nuances mee, zodat ze meer is dan enkel een karikatuur.
Soderbergh, die vertrekt van een scenario van Susannah Grant (met een uncredited rewrite van Richard LaGravenese), brengt al die mensen zeer helder en verrassend genuanceerd in beeld, ook al hebben ze niet zoveel screen time. En hij creëert een geloofwaardige omgeving: een groot deel van de film werd op de echte locatie van het vergiftigde dorp opgenomen, wat zorgt voor een grote waarachtigheid.
Hoezeer de grotere thematiek ook vragen kan oproepen, in zijn specifics werkt de film dus wonderwel. Op het meest oppervlakkige niveau is het ook gewoon narratief een sterk verhaal, dat vlotjes verteld wordt. Het enige dat minder overtuigt, is Brockovich’ relatie met een sympathieke, relaxte biker (gespeeld door Aaron Eckhart), die op zijn gemakje voor de kinderen zorgt terwijl zij de wereld gaat redden. Laat dat nu juist het enige aspect van de film zijn waarmee Soderbergh bewust een agenda nastreeft: hij wil iets zeggen over gender in Amerika. In dit geval is het de vrouw die ambitieus is en haar werkdoelen nastreeft, terwijl de man een job enkel ziet als een manier om de rekeningen te betalen en vooral veel tijd bij de kinderen wil doorbrengen.
Hoe dan ook, heel die plotlijn rond Brockovich haar privéleven is belangrijk tijdens de eerste akte van de film, wanneer ze op zoek is naar werk om haar kinderen eten te kunnen geven. Daarna echter, eens de effectieve plot op gang komt, wordt dat gezinnetje eerder een onhandige nagedachte. Soderbergh moet expliciet scènes gaan zoeken om die kinderen nog eens te laten opdraven, zodat we niet zouden denken dat die opeens van de aardbol verdwenen zijn. Ze volledig afvoeren gaat niet, en dus worden ze af en toe op een nogal oncomfortabele manier tussen de bedrijven door weer in de film gepropt.
En Julia Roberts, die dankzij deze film “Oscarwinnares Julia Roberts” werd? Zij toont over de loop van twee uur kilometers cleavage en probeert over te komen als een harde tante, maar wel… ze blijft Julia Roberts, wat inhoudt dat je sowieso al op voorhand weet of je haar prestatie zult kunnen pruimen of niet. Erin Brockovich is een star vehicle, en weet dat ook van zichzelf. Dat is dan ook het voornaamste dat je krijgt, meer nog dan een lofzang op de Amerikaanse droom of een blik op gender politics: een shitload aan Julia Roberts.
