De Amerikaanse filmindustrie heeft tijdens de voorbije 115 jaar al de nodige wonderkinderen voortgebracht. Hollywood is niet altijd het beste klimaat om voluit je ding te doen en jezelf te ontwikkelen als filmmaker, maar sommigen slaagden er toch in om hun revolutionaire visie door te drukken. D. W. Griffith verlegde de mogelijkheden van film met Birth of a Nation, Orson Welles veranderde het uitzicht van het medium met Citizen Kane, Kubrick stuwde de narratieve mogelijkheden tot ongeziene hoogtes met 2001: A Space Odyssey en Steven Spielberg zette het economische model van Hollywood op zijn kop met Jaws. Maar de veranderingen die deze wonderkinderen met zich meebrengen, moet niet altijd opvallend zijn. Neem nu Steven Soderbergh, die op 26-jarige leeftijd met zijn debuutfilm terug leven blies in de Amerikaanse onafhankelijke cinema en daarbij nog even de Gouden Palm veroverde. Sex, Lies and Videotape was de aankondiging van het meest veelzijdige filmtalent van de laatste twintig jaar. De film zelf een intelligente, grappige en volwassen blik op de complexiteit van de moderne seksualiteit.
Sex, Lies and Videotape stelt vier personages centraal. Het hart van de film wordt gevormd door het getrouwde koppel Ann (Andie McDowell) en John (Peter Gallagher). Ann en John lijken op het eerste zicht een modaal Amerikaans gezin dat in een rustieke buitenwijk woont en hun leven op orde heeft. Maar schijn kan bedriegen. Ann brengt bezoekjes aan een therapeut om over haar huwelijksproblemen uit te wijden, terwijl Peter de koffer induikt met Cynthia (Laura San Giacomo), de zus van Ann. Terwijl hun huwelijk met haken en ogen aan elkaar hangt, krijgt het koppel een oude vriend van Peter over de vloer, Graham Dalton (James Spader), een excentrieke en Boheemse figuur. Peter is niet erg opgezet met de losbandige levensstijl van Graham, terwijl Graham ook de nodige bedenkingen heeft bij Peters bestaan. Ann en haar zus zijn eerder geïntrigeerd door de nieuwkomer, die er voor zorgt dat alle hoofdpersonages zichzelf op een nieuwe manier ontdekken – op lichamelijk vlak, maar ook op mentaal gebied.
Toen Steven Soderbergh met zijn scenario van deur tot deur ging in Hollywood, zorgde dat voor wantrouwige reacties bij de head honcho’s in Tinseltown. Alleen de titel deed sommigen al naar adem snakken, wat geen verrassing is als je weet hoe gevoelig seks ligt bij het zedige Hollywood. Seks in een film zorgt ervoor dat je de leeftijdsgrens van je prent naar boven moet trekken, wat gelijk staat aan minder centjes. De titel Sex, Lies and Videotape doet bijna denken aan een goedkope exploitationmovie, maar resulteerde in iets heel anders, in iets veel intelligenter en diepgravender. Wanneer je vandaag – 24 jaar na release – terugkijkt naar het debuut van Soderbergh, merk je twee dingen: hoe relevant de materie vandaag nog steeds is en wat voor een geweldig visitekaartje de film wel niet is voor de verdere carrière van de regisseur.
Het eerste wat bewijst dat Soderbergh niet je doordeweekse filmmaker is, is dat Sex, Lies and Videotape duidelijk niet de intentie heeft om verwachtingen in te lossen. Als het om seks draait, dan gaat het in negentig procent van de Amerikaanse films om het (her)bevestigen van clichés, met weinig ruimte voor nieuwigheden. Soderbergh heeft daarentegen weinig interesse in seks als middel om zijn publiek te prikkelen, maar concentreert zich op zijn personages en hun psychologische onderbouw met een erg gefocuste regie. Hier staat geen jonge hond achter de camera die eens snel wil bewijzen wat hij kan, maar een kerel die als voornaamste zorg heeft een sterk scenario te verfilmen en zijn materiaal met zorg naar het witte doek te vertalen. Centraal in de film staat de seksuele identiteit van Ann, Peter, Cynthia en Graham. Toch bevat de film maar zeer weinig ‘sekscapades’. Dialoog is het middel waarmee de personages zichzelf en hun verlangens open en bloot geven. Ann en Cynthia stellen zich kandidaat om hun seksuele zelf uit de doeken te doen voor de camera van Graham, maar lichamelijk contact is secundair. Door te praten ontdekken de dames de psychologische dynamiek achter hun eigen lichaam. Sex, Lies and Videotape erkent dat wij als mensen niet enkel gedreven worden door instincten, maar dat onze lichamelijke beleving zich ook afspeelt op een psychologisch niveau, met behulp van zelfreflectie en rede.
Dat is een intrigerend uitgangspunt, dat van deze film nog steeds een bewonderenswaardige visie op seksualiteit maakt. De intelligente benadering van zijn thema is wat Sex, Lies and Videotape uitzonderlijk maakt, maar is ook een hinderpaal. Soderbergh brengt zijn verhaal met finesse, concentratie en precisie, maar maakt de film soms ook iets te koel en afstandelijk. Dat is geen overheersend probleem, maar ontdoet de film wel wat van zijn energie. Een emotionele pay-off hoef je niet te verwachten. Soderbergh bestudeert voordat hij emotioneert.
Niet dat het er bedrukt aan toegaat, want Soderbergh is zich ook wel bewust van de humor die personages en hun situaties met zich meebrengen. We zijn als mensen speciale beestjes en daar moeten we mee kunnen lachen. Ann die schuchter lacht wanneer ze praat over orgasmes of Peter die als een hitsig hondje naar Cynthia trippelt om zijn puberale lusten te botvieren – het zijn scènes die genietbaar zijn door hun eerlijke menselijkheid.
Sex, Lies and Videotape staat of valt met zijn acteurs. Het is het personage van James Spader dat de drijvende kracht vormt van de film. Graham Dalton is een mysterieuze figuur, een vrijbuiter die tot de verbeelding spreekt van de dames, die gebonden zijn aan hun saaie voorstedelijk leventje. Dalton fungeert als een personage waarop de anderen zichzelf kunnen projecteren en zichzelf in kunnen ontdekken. Die werking is tweezijdig, want dankzij Anne weet ook Dalton los te breken uit zijn eigen seksuele beperkingen.
Steven Soderbergh startte zijn carrière veelbelovend en bewees zich al onmiddellijk als een talent om in de gaten te houden. Een begenadigd regisseur en geïnspireerd scenarist was geboren. Sex, Lies voelt allesbehalve gedateerd aan en heeft nog steeds iets te zeggen in een maatschappij waarin een waardevolle visie op seks, en alles wat er komt bij kijken, soms zeldzaam is.
