Nu Vandermark besloten lijkt te hebben om van België z’n tweede thuisbasis te maken, wordt het des te verleidelijker om diep in z’n oeuvre te duiken. Daarvoor is er gelegenheid genoeg, met een pas verschenen soloalbum, zijn eerste in acht jaar, en een duoalbum met drummende rechterhand Tim Daisy.
The Conversation is alleszins een goeie titel voor de verzameling improvisaties die op het album te horen zijn. De link met Coppola’s film lijkt onbestaande, maar van een wisselwerking tussen de twee betrokken partijen die dezelfde taal spreken, is er voldoende bewijs. Natuurlijk hebben de twee er ook al een aardig gezamenlijk parcours opzitten. Daisy was met Kent Kessler jarenlang het ritmische anker van The Vandermark 5, beroerde de vellen bij Bridge 61, het Frame Quartet en het Resonance Ensemble, maar hij was ook nog te horen op Vandermarks soundtrack voor Strade d’Acqua en recent bij het kersverse kwartet Made To Break. Bovendien is dit na August Music (2008) en de 2LP Light On The Wall (2009) al de derde release van dit duo.
De opnames, die in 2010 en 2011 gebeurden in Chicago, sluiten mooi aan bij de vorige release, met een divers programma waarin de twee muzikanten hun veelzijdigheid kunnen tentoonspreiden. Opener “Pasfoto”, met de Vandermark op basklarinet, stapt binnen met een losse en gemoedelijke swing van Daisy en laidback spel van Vandermark, die het ene moment lustig blaast in het hoge register en even later werkt met trilklanken en ronkende uithalen naar beneden. Het is lekker in het gehoor liggende improvisatie, die wat in het verlengde ligt van de freejazz flow van Fred Anderson, aan wie het album opgedragen werd. De vier overige stukken zijn allesbehalve herhalingen.
In “4 North” hanteert Vandermark de tenorsax. Het is een vrijer en gespierder stuk, maar toch ook met een voorwaartse drive, die echter niet kan beletten dat het duo de spanning moet laten varen voor het einde bereikt is. “Impasto” laat dan weer horen dat Vandermark vooral op klarinet vaak grilliger ideeën laat horen. Het is een stuk vol aarzelingen, sputterende klanken en onverwachte momenten van lyriek. Het laat een experimentele kant horen die wordt verdergezet met “Anthology Moves”. “Fifty Cent Opera” is tenslotte een gestaag ontwikkelend stuk van twintig minuten waar de twee zich doorheen begeven met sprekend gemak.
Mist Daisy de energie van een Paal Nilssen-Love, met wie de improvisaties nu en dan toch een niveau hoger schakelen, dan is hij hier wel een aandachtig speelpartner, die er regelmatig in slaagt om de vrij cerebrale muziek toch te voorzien van aanstekelijke, soms leep funky ritmes. The Conversation is niet de plaat van de uitdaging of overrompeling, maar van het eenvoudige speelgenot van twee muzikanten die elkaar door en door kennen.
Klarinet, basklarinet en tenorsax zijn ook de instrumenten die gehanteerd worden op Mark In The Water, waarop Vandermark er alleen voor staat. Wie hem recent solodingen zag uithalen op een podium of hier en daar (zoals op Last Train To The First Station van het Reed Trio met Mikolaj Trzaska en Waclaw Zimpel), die was er zich al van bewust, maar feit is dat de Amerikaan naast een begenadigd componist en bandleider ook een uitstekende soloperformer is, en de steeds nadrukkelijker voorkeur voor een regelloze aanpak is ook deze keer van kracht. Werkte hij op Furniture Music (2003) nog met vooraf vastgelegde kaders, ideeën of schetsen, dan laat de Vandermark van vandaag, vooral geïnspireerd door solo-opnames van trombonist Paul Rutherford, alle voorbereiding varen om de improvisaties zo open mogelijk te houden.
De tien stukken op Mark In The Water werden gepikt uit twee sets die Vandermark in 2010 speelde in de hem vertrouwde club Alchemia in Krakow. Daar kreeg hij door het horen van Coleman Hawkins’ The Hawk Flies High het idee om ‘portretten’ te spelen van muzikanten, rietblazers als Brötzmann, Dolphy, Lacy, Joe Mcphee en Evan Parker. Het was daarbij niet de bedoeling om hen te imiteren, maar om stukken te spelen die losweg door hun esthetiek beïnvloed waren. Naast die portretten speelde hij ook een resem open stukken, vaak opgedragen aan dezelfde muzikanten, en daarvan belandden er bovendien meer op het album. Van deze tien stukken werden er vier gespeeld op basklarinet en tenorsax en twee op klarinet. Het is niet zo verwonderlijk dat die laatste twee opgedragen werden aan Jimmy Giuffre (een prachtige stuk sereniteit) en John Carter (een en al verdraaiing, vol schrille uitschieters).
De diversiteit die hier te horen valt is niet minder dan een revelatie, gaande van merkwaardige geluidsexperimenten (de aarzelende start van “Lead Bird” alleen al) en roddelwijvengekwetter (het aan Anthony Braxton gewijde “Personal Tide”) op de basklarinet, tot romige vertelkunst (“Dekooning”, een portret van Coleman Hawkins) en repetitieve figuren en circulaire ademhaling in het aan Steve Lacy opgedragen “Soul In The Sound”. Opmerkelijk zijn tenslotte ook het aan blueslegende Fred McDowell opgedragen “The Pride Of Time”, dat expressiviteit aan ingetogenheid koppelt, en “Looking Back”, dat een intens mooi eerbetoon is aan Joe McPhee, en wel begeesterd lijkt te zijn van de soulvolle naaktheid waar die laatste ook een patent op heeft.
Terwijl The Conversation de moeite is, zeker voor de liefhebbers, is Mark In The Water duidelijk de meest uitdagende en ook wel waardevolle plaat. In tien relatief korte (en daardoor verteerbare) hoofdstukken laat het een artiest aan het werk horen die in een scharnierfase van z’n carrière lijkt te zitten en met deze release een nieuw hoogtepunt aan z’n even enorme als rijke oeuvre toevoegt. Hopelijk wordt dat plan om elke vijf jaar een solorelease uit te brengen vanaf nu wél goed opgevolgd. Frequenter mag ook.
Vandermark speelt op 9 december met The Ex & Getatchew Mekuria in De Kreun (Kortrijk). Op 3 maart 2012 staat hij met het trio Free Fall in De Singer (Rijkevorsel). Exact twee weken later, op 17 maart 2012, staat hij met het Resonance Ensemble in KC BELGIE (Hasselt). Iets zegt ons dat er nog Belgische data gaan volgen.
