Op zaterdag 10 december opent Kunstencentrum BELGIE in Hasselt opnieuw z’n deuren voor enkele zwaargewichten uit de moderne Scandinavische jazz en improvisatie. Het kwintet Atomic bracht zopas een nieuw album uit, terwijl het trio Fire! dat eerder dit jaar al deed met de hulp van Jim O’Rourke. Op basis van die albums belooft het alleszins een bijzondere avond te worden.
Atomic, dat is eigenlijk een gezelschap om nieuwe zieltjes mee te winnen. De band speelt immers met een indrukwekkende gretigheid en klankkleur en weet dat te koppelen aan een respect voor de freejazztraditie en een zwak voor Europese vrije improvisatie. Enerzijds krijg je daarmee muziek die soms nauw aansluit bij de avontuurlijke Blue Note-albums van de jaren zestig (denk Jackie McLean, Bobby Hutcherson of Eric Dolphy), maar anderzijds heb je een moderne Sturm & Drang en een occasionele knipoog naar de rock-‘n-roll, waardoor het een band is die liefhebbers van traditie en experiment kan verenigen. Dat is altijd zo geweest, al heeft meer dan een decennium samenspelen wel gezorgd voor een steeds uniekere sound, waarbij structureel vernuft, ritmische complexiteit, melodische en harmonische rijkdom en verwerken van invloeden op steeds indringender wijze gebeurt.
Componisten Fredrik Ljunkvist (rieten) en Havard Wiik (piano) hebben dan ook al een aardig parcours afgelegd, van vrij conventionele naar een diffusere aanpak, die de muziek van Atomic origineler en raadselachtiger maakt zonder z’n instant charme te verliezen. Vanaf opener “HCE (Here Comes Everybody)”, een verwijzing naar Joyce’s Finnegan’s Wake, krijg je die spelletjes met rondstuiterende motieven, zijsprongen en aanstekelijke ritmes die net veranderen op het moment dat je begint mee te knippen. Het is onvoorspelbare muziek, maar met voldoende flow om de meeslependheid intact te houden. En telkens valt op wat een virtuozen hier aan het werk zijn, die zich net zo goed thuis voelen binnen lekker swingende freebop als meer abstracte passages vol kleine geluiden en minder vanzelfsprekende uitwisselingen.
Wiiks “Kreuzberg Variations”, een compositie die onlangs ook al opdook op zijn album met Side A, is met z’n repetitieve passages en merkwaardige structuur meteen de andere kant van de medaille, een meer bedachtzame, waarin de controle pas in de tweede helft uit handen gegeven wordt, met een steeds sterker ontrafelend geheel dat uiteindelijk terug bij die beginpositie belandt. Minstens even opmerkelijk zijn de verwrongen exotica van “Morphemes”, met z’n puzzelstructuur en krachtige finale, die laat horen dat Ljunkvist z’n mannetje kan staan. Zijn composities zijn doorgaans ook iets minder apart als die van de pianist, al is het intens melancholische “Milano” zeker een van de beste stukken van de plaat, met die wervelende solo van Wiik en het knap verweven turbospel van de blazers.
Ook Ljunkvists “Panama” en “Upflog”, stukken die laveren van vrolijke, compacte thema’s tot lijzige balzaalpassages en verwarrende omwentelingen vol tegendraadse ideeën, laten een band horen die zichzelf blijft heruitvinden. Dat het samenspel van deze vijf tot de absolute top behoort, is al langer duidelijk (debuutplaat Feet Music zei eigenlijk al alles), maar dat ze er in slagen om die evenwichtsoefening tussen traditie en experiment zo boeiend te houden, dat strekt hen tot eer. Enkel op die manier blijft een band een steeds in beweging blijvende eenheid die de luisteraar keer op keer weet te boeien. Atomic zit dan ook verankerd in de Jupiler Pro League van de moderne Europese jazz.
Volledig andere koek met Fire! & Jim O’Rourke. You Liked Me Five Minutes Ago verraste al heel wat fans van Mats Gustafsson, met die combinatie van improvisatie en psychedelische rock, en dat wordt ook verder gezet op deze tweede plaat, met gast Jim O’Rourke, die in de voorbije eeuw al samenwerkte met Gustafsson en dat onlangs nog deed op een LP met Merzbow erbij. Op Unreleased? wordt voluit gegaan voor de trance. Bassist Johan Berthling en drummer Andreas Werliin staren in de verte en leggen voor het grootste deel van het album een fundament neer waar je de tijd op gelijk kan zetten, onverstoorbaar wentelend, soms bijna machinaal groovend in de zuiverste Krauttraditie.
Gustafsson, die naast baritonsax ook Fender Rhodes en live elektronica voorziet, speelt daarbij een minder brute of opvallende rol dan gewoonlijk, soms minutenlang variërend op aangehouden noten, al dan niet intensifiërend. Ook O’Rourke lijkt zelden of nooit het laken naar zich toe te willen trekken en speelt met gitaartexturen die aanvankelijk vooral sfeerscheppend zijn en soms zorgen voor een bijna ondoordringbare densiteit. Het zorgt voor muziek die koppig doordraaft en die teert op minimale ideeën, maar mikt op maximale impact. Opener “Are You Both Still Unreleased?” is de ideale binnenkomer, maar pieken gebeurt pas écht met “…Please, I Am Released” met z’n stuwende ritme en psychedelische walmen. Can meets Acid Mothers Temple, zoiets. Gustafsson steekt halverwege pas de kop op, maar z’n intense geblaat volstaat om het volledig over de rooie te krijgen. Dit is muziek om op een loeihard volume afgespeeld te worden (sorry, Joke).
“By Whom And Why Am I Previously Unreleased?” verlaat even het ‘lang & ritmisch repetitief’-pad, als dromerige geluidencollage met harmonicabijdrage van O’Rourke, maar de echte oplawaai komt dan nog met de 17 minuten durende afsluiter “Happy Ending Borrowing Yours”, dat eerst in abstracte geluidsmiddens verkeert, steeds nadrukkelijker richting noise sluipt en pas na een goede vijf minuten een zacht opduikende puls toestaat. Het rolt dan minutenlang verder met gemanipuleerde geluiden, dreigend met de verveling, en net als je denkt dat het stilaan gaat uitdoven, dan krijg je een plots opduikende doodsreutel van Gustafsson. Die perverse wending zorgt voor een ontluisterende climax. Unreleased? is de ideale instap in de wereld van Gustafsson & co. Voldoende uitdagend voor de hardcore liefhebbers, maar ook verteerbaar genoeg voor een publiek uit rockhoek. Maak er werk van.
Fire! (zonder O’Rourke) en Atomic spelen op 10 december in Kc BELGIE (Hasselt). Meer info en tickets via de website.
