Hoe graag ik mezelf ook beschouw als een
cinefiel (drankje er bij en maar lullen over het mensbeeld van
Stanley Kubrick of het gebruik van film noir-conventies bij Godard,
héérlijk), toch is er iets in me dat altijd weerstand heeft geboden
aan de cinema van de gebroeders Dardenne. Onze nationale filmtrots
(wanneer ze iets winnen in Cannes zijn we opeens weer allemaal
Belgen) en de voornaamste chroniqueurs van sociale miserie van over
de taalgrens, zijn al lang geleden opgenomen in het algemeen
aanvaarde canon van grote filmmakers. En toch – wanneer ik kijk
naar ‘La Promesse’, ‘Rosetta’ of ‘Le Fils’, zie ik voornamelijk
films die ik enorm respecteer, maar die ik achteraf zelden opnieuw
wil bekijken. Hun observerende, documentaire stijl levert telkens
opnieuw een soort hyperrealisme op dat het publiek met een
oncomfortabel herkenbaar gevoel achterlaat. Maar realisme, laat
staan hyperrealisme, heeft ook zijn beperkingen, en na drie à vier
films zit je daar stilaan toch tegenaan te schurken.
De tijden veranderen echter. In hun laatste drie
projecten – ‘L’Enfant’, ‘Le Silence de Lorna’ en nu deze ‘Le Gamin
au Vélo’ – versterkten de Dardennes telkens het belang van… Wel,
ik wou “plot” schrijven, maar van een echte intrige is er nog
steeds geen sprake. Eerder van dramatische situaties, laat ik het
zo uitdrukken. Er gebeurt meer in deze recentere drie
films. De Dardennes observeren hun personages niet meer gewoon
terwijl ze hun dagelijkse activiteiten uitvoeren, wachtend tot er
aan het einde van de prent ergens iets emotioneels losbarst.
(Herinnert u zich nog de eindeloze scènes in de houtzagerij in ‘Le
Fils’? Na afloop konden we begot foutloos een kast in
elkaar timmeren.) Net als ‘L’Enfant’ en ‘Le Silence de Lorna’, is
ook ‘Le Gamin au Vélo’ rijker aan handelingen en aan conflicten die
zich ergens anders afspelen dan tussen de oren van het
hoofdpersonage. De Dardennes worden toegankelijker en in zekere zin
conventioneler, maar dat heeft hun films wat mij betreft alleen
maar genietbaarder gemaakt, zonder daarom inhoudelijk iets te
moeten opofferen.
Ditmaal gaat het over Cyril (Thomas Doret), een
jongen van een jaar of tien die in de steek werd gelaten door zijn
vader (Jérémie Renier) en nu in een opvangcentrum woont. Tijdens
één van zijn frequente ontsnappingen loopt hij kapster Samantha
(Cécile de France) tegen het lijf, een engelachtige figuur die
besluit om het kind op te vangen – eerst enkel tijdens de weekends,
later permanent. Cyril blijft echter zwaar getraumatiseerd – hoe
zou je zelf zijn als je vader vlakaf zegt dat hij je niet meer wil
zien? – en Samantha staat dan ook voor een behoorlijke uitdaging om
de jongen te beschermen tegen zichzelf.
Er zijn natuurlijk een aantal zaken aan de
cinema van de Dardennes die constant zijn gebleven. Zoals in bijna
al hun films, keren ze opnieuw terug naar het thema van ouders en
hun kinderen – de verantwoordelijkheid die er bestaat tussen de
twee, hoe moeilijk de liefde tussen hen soms kan zijn en hoe hoog
de prijs ervan soms is. Tijdens de meest pijnlijke scène van de
film zoekt Cyril, samen met Samantha, zijn vader op – we kunnen op
het gezicht van Jérémie Renier lezen dat er ongelooflijk veel
emoties en gedachten tegelijk door zijn kop gaan, maar voor Cyril
blijft het resultaat hetzelfde: als tienjarige wordt hij afgewezen
door zijn eigen vader. Bijgevolg moet Samantha de rol van
surrogaatmoeder op zich nemen, ten koste van haar eigen privéleven.
In de films van de broertjes Dardenne is liefde nooit gratis – de
emotionele kost ervan is altijd veel te hoog.
Maar meer dan ooit tevoren wordt deze thematiek
in een fascinerend drama gegoten, waarin dramatische conflicten
centraal staan, zonder te verglijden in sentiment. Weg zijn de
scènes waarin personages vijf minuten lang gevolgd werden terwijl
ze stilzwijgend door een mistroostige straat in een achtergestelde
wijk liepen. Vaarwel aan de drie minuten durende observatie van een
persoon die een kop koffie uit een automaat gaat halen. Ditmaal
hebben alle scènes – hou u vast – een functie binnen de narratieve
structuur van de film, in plaats van op zichzelf te staan als
registraties van dagelijkse handelingen. Het tempo van ‘Le Gamin au
Vélo’ ligt dan ook gevoelig hoger dan dat van hun vroegere films,
en dat helpt.
De focus van het verhaal ligt ook anders.
Doorgaans tonen de broers hun personages in het diepste van hun
miserie, en eindigen ze hun film op het moment dat die personages
opnieuw een minimum aan hoop hebben. Op het moment dat er, als u
mij de Ingeborg-uitdrukking even vergeeft, in zekere zin een
genezingsproces mogelijk wordt. Dat is waar ‘Le Gamin au
Vélo’ begint – de hele film toont eigenlijk het moeizame herstel
van Cyrils psychologische en emotionele problemen. Een herstel dat
met vallen en opstaan verloopt en soms dramatische wendingen neemt,
maar niettemin een herstel. Echt vrolijk kan je de film nog steeds
niet noemen, maar ‘Le Gamin au Vélo’ is sowieso een verhaal van
hoop. Van menselijke zwakte, maar ook van menselijke goedheid.
De kleine Thomas Doret vertoont, in navolging
van zowat alle jonge acteurs in Dardenne-films, een fantastisch
naturel in zijn vertolking van de getroebleerde Cyril. Of
het nu een gevolg is van lange repetities, puur talent of de
subtiele regiestijl van de broers, zeker is dat je Doret nergens
ziet acteren. Cécile de France is dan weer met voorsprong
de grootste actrice waarmee de regisseurs tot op heden hebben
gewerkt (de Hollywoodcarrière is onderweg), en heeft in zekere zin
ook het minst duidelijk uitgewerkte personage. Samantha is een
toonvoorbeeld van altruïsme – ze kiest voor Cyril en draagt de
gevolgen, hoe zwaar die ook mogen zijn. Cécile de France maakt haar
tederheid perfect geloofwaardig, hoewel ik af en toe meer wilde
weten over haar motivaties. Voor Jérémie Renier is de cirkel dan
weer rond. Hij begon zijn carrière in 1996, toen hij de zoon
Enfin, laat het duidelijk zijn: terwijl in de
multiplex piraten in 3D met elkaar in de clinch gaan en Vin Diesel
vroem-vroem doet, kan je in een klein zaaltje daarnaast ook naar
heel straffe cinema gaan kijken. In 2D, overigens, wat altijd
meegenomen is.
