Hoe is het nog met Tricky? Dat vragen
wij ons ook af. De Britse triphopper bracht vorig jaar ‘Mixed Race’
uit, maar het half uur durende werkstuk bleef onder de radar van
deze redactie. Tijd om dat te veranderen! Sterker nog, we maken het
direct goed met een volledige special. Onze meest recente
aanwerving streek neer achter zijn bureau, met een scherpe pen in
de hand en schreef een intrigerende tekst over de raadselachtige
leefwereld van Tricky.
Beauty and the Beast
Tricky heeft het steeds moeilijk gehad met de wereld en met
zichzelf. Het is een man met een reputatie: de ‘bad boy of triphop’
en de ‘stoned neurotic’. Z’n eigenzinnigheid en onvoorspelbaarheid
hebben sommige critici de gordijnen ingejaagd. Nochtans bracht hij
in 2008 het fantastische ‘Knowle West Boy‘ uit.
De plaat klonk zelfverzekerd, coherent en toegankelijk. En nu is er
‘Mixed Race’, z’n negende long-player. Het hoesje is
zwartwit. Tricky is gehelmd. Z’n hoofd is in een rookwalm gehuld.
Weed mogen we veronderstellen. Zoekt Tricky nog steeds bescherming
tegen de boze wereld? We weten dat “Hell is around the corner”. Het
Tricky-universum doemt op: donker, claustrofobisch, ontregelend,
enerverend, benauwend, hypnotiserend, avontuurlijk, experimenteel,
onheilspellend. Maar vooral onweerstaanbaar en uiterst sensueel.
Het beest heeft zich altijd omringd met schones. Martina Topley-Bird
is z’n gekendste muze en ex-levensgezellin.
“Relaties duren bij mij nooit lang. Ik heb een korte
attention span en wordt iedere minuut verliefd op een
ander. Ik had een geweldige vriendin en vind het vreselijk dat het
over is, maar het zit in mijn bloed om vreemd te gaan. Het zit in
mijn cultuur. Veel geweld en rottigheid.”
Tricky heeft een speciale zang-raptechniek, ergens tussen zingen
en fluisteren in. Indringend en prachtig harmoniërend met
betoverende vrouwenstemmen. Op de achterkant van het hoesje kijkt
een mooie jonge vrouw ons heel direct aan: Francesca ‘Franky’
Riley. Haar stem is prominent aanwezig op de plaat. Een intrigerend
portret: het gezicht is half verborgen achter een bloem. Maar
Tricky’s wereld is nooit kleurrijk geweest, eerder een film noir.
De bloem is vaal.
‘Maxine Quaye’
Bovenaan vermeld in de linernotes staat: “All my love to all my
family and my sister Leona.” Het is de sleutel om door te dringen
in Tricky’s denkwereld. Net zoals bij John Lennon (zie het prachtig
verfilmde Nowhere Boy) hebben zijn jeugdtrauma’s een
allesoverheersende invloed gehad op zijn verder leven. Adrian Thaws
werd in 1968 geboren in Knowle West, een blanke ghettowijk in het
Engelse Bristol. Zijn familiewortels zijn complex. Zijn moeder
Maxine Quaye is een Ghanese, maar Tricky heeft ook Indische,
Italiaanse en Ierse roots.
“Ik heb tamelijk vroeg beslist dat ik tot geen enkele subgroep
wilde behoren. Ik wilde iemand zijn op mezelf, een uniek wezen,
zonder kleur. Als artiest word ik niet graag in een hokje
gestopt.”
Z’n vader verliet nog voor z’n geboorte het ouderlijk huis.
Adrian was vier jaar toen z’n moeder zelfmoord pleegde. Hij groeide
op bij z’n grootmoeder. Liever dan school te lopen bekeek hij samen
met z’n grootmoeder horrorfilms tot diep in de nacht.
“Als oma werkte, dropte ze me bij haar moeder. Daar begon ik te
schrijven. Het huis was hardcore: geen televisie, geen boeken, niet
veel meubilair en betonnen vloeren. Ik nam pen en papier en schreef
m’n gedachten neer. In het huis van m’n overgrootmoeder was er veel
agressie. Het was voor mij als kind niet zozeer beangstigend maar
iets onwerkelijks, iets surreëels. Al die gevechten binnen de
familie ervaarde ik op de duur als iets normaals. In mijn hoofd zat
een vreemde mix van kwetsbaarheid en agressie.”
Een oom belandde in de cel toen hij iemands oor afsneed.
Tricky’s jeugd was moeilijk en toen hij 17 was, belandde hij zelfs
kort in de cel voor een affaire met valse bankbiljetten.
“Ik begon echt te schrijven op het moment dat ik drugs begon te
roken als een soort zelfmedicatie. De clubs in Bristol waren voor
mij een magneet. Ik droeg een kleed en raakte soms betrokken bij
vechtpartijen. Ik dacht dat ik een rapper was.”
Adrian was dit echter niet pur sang, meer een
fluisteraar of soms een schreeuwer. Hij had niet één stem, maar
meerdere. Z’n muzikale opvoeding dankt hij aan een melomane nonkel,
één van de eerst DJ’s in het Jamaicaanse Saint Paulkwartier van
Bristol. En aan z’n grootmoeder die gek was op Billie Holiday.
Tricky Kid – zo genoemd door z’n vrienden – houdt er z’n speciale
gevoeligheid voor vrouwenstemmen aan over. Op 12-jarige leeftijd
maakt hij via z’n neven kennis met alles van Parliament tot T-Rex .
Ook z’n blanke nonkel Ken, die Adrian hielp opvoeden, maakte hem
vertrouwd met de zwarte muziek van Al Green en Sam Cooke. Tricky
absorbeerde al die invloeden.
“In het blanke ghetto van Knowle West ging ik naar een
Jamaicaanse club waar geen blanken waren en naar een club met enkel
blanken. Daarom kun je mijn muziek niet in een hokje plaatsen: het
is niet zwart, niet blank, niet vrouwelijk, niet mannelijk.”
Tricky drukte z’n eigenheid uit via z’n muzikale voorkeur voor
gemengde groepen. The Specials stonden aan het zenith van z’n
muzikale pantheon. Maar ook Prince, Kate Bush, Tom Waits en Rakim
hadden daar hun plaats. En dan begint een stukje belangrijke
muziekgeschiedenis! Tricky rapt bij het groepje The Fresh Four maar
raakt ook vertrouwd met de soundsystems van de stad. Hij
kruist geregeld het pad van het collectief The Wild Bunch (een
amalgaam van DJ’s, MC’s en breakdancers) en vervoegt hen
na een ontmoeting met DJ Milo ( The Wild Bunch – Story of a Sound
System – 2002). Temidden van de immense Jamaicaanse communiteit wil
de Wild Bunch tussen 1983 en 1987 hiphop uit de Amerikaanse schaduw
halen. Het collectief druipt van het talent met namen zoals Robert
Del Naja alias 3-D, Grant Marshall (Daddy G), Andrew Vowles
(Mushroom) – allen het toekomstige Massive Attack. Ook
Nellee Hooper (denk aan z’n latere innovatieve producties voor o.a.
Björk) en
Geoff Barrow (toekomstige muzikale helft van Portishead) zijn
lid.
Op dit moment beseffen ze het nog niet, maar Bristol wordt de
hipste plaats van de wereld. Het muzikale Walhalla met de heilige
Drievuldigheid Massive Attack, Tricky en Portishead. Het zijn de
pioniers van de triphop. Trip verwijst naar het trippen
onder invloed van – vooral – marihuana. De ritmes zijn loom,
repeterend en toch voortstuwend. Het is hybride filmische muziek
met elementen uit hiphop, jazz, dub, reggae, dance, rock, soul en
r&b. Het levert een aantal klassiekers op die in niemands
collectie mogen ontbreken: ‘Blue Lines’, ‘Protection’, het
superieure ‘Mezzanine’ (allen Massive Attack) en het
gesofisticeerde, jazzy ‘Dummy’ (Portishead). Tricky werkt mee aan
Massives eerste 2 cd’s (denk aan Karmacoma), maar voelt er niets
voor om een vast lid te worden.
Hij is reeds bezig met eigen werk wanneer hij in 1991 de toen
16-jarige Martina Topley-Bird ontmoet. In 1995 debuteert Tricky met
‘Maxinquaye’, een eerbetoon aan z’n overleden moeder. De plaat
slaat in als een bom en wordt beschouwd als één van de beste
debuutalbums ooit. De liedjes zijn duister, rijk en gelaagd. Tricky
introduceert een nieuw geluid dat kippenvel veroorzaakt. Er is de
dubsfeer en Martina’s honingzoete zang maar ook bluesinvloeden,
tribal beats, gitaarrock en een creatief gebruik van samples. Zijn
teksten beschrijven z’n paranoia, complexen en
zelfvernietigingsdrift. Tom Barman, een fan
van het eerste uur, zegt: “met ‘Maxinquaye’ was Tricky even on
top of the world. Maar z’n latere werk is minstens even
interessant en misschien nog beter en spannender, zoals
bijvoorbeeld ‘Pre-millennium Tension’.” Het lijstje van de mensen
met wie ’the dark prince’ later samenwerkt, oogt indrukwekkend:
Björk, Alison Goldfrapp, Neneh
Cherry, Ed
Kowalczyk, Pete Doherty, Terry
Hall, Alison Moyet, Anthony Kiedis,
John
Frusciante, Elvis Costello,
Yoko Ono,
Bush… Vreemd genoeg en volkomen onterecht verloren de critici
Tricky uit het oog.
‘Mixed Race’
Ondertussen is Tricky 42 jaar oud en woont hij sinds 2008 in
Parijs. Zo is hij dicht bij z’n 15-jarige dochter Maisey die met
haar moeder Martina in Londen woont.
“Door het vaderschap wil ik een beter mens zijn. Mijn agressie
raak ik kwijt in de boxing gym en ik heb ook tai chi
gestudeerd. Ik had wijsheid nodig. Vroeger was ik nooit aanwezig
omdat ik voortdurend rookte. Dit moest stoppen. Nu heb ik al een
periode gehad van 3 weken zonder joints. Je kunt geen zelfkennis
hebben zonder klaarheid. Nu is de rook om m’n hoofd verdwenen.
Sommige van mijn vroegere albums ervaar ik als warrig en rommelig.
Ik begrijp ze niet meer. ‘Mixed Race’ is daarom opzettelijk direct.
Nooit heb ik zo vlot een album gemaakt. De plaat heet ‘Mixed Race’
omdat het de grootste invloed is op mijn muziek. Thuis aan tafel
zag ik elke kleur. Het maakte me open minded.”
‘Mixed Race’ klinkt erg toegankelijk. Alle tracks komen onder de
3 minuten – erg kort naar Trickynormen – maar ze zijn nooit
sketchmatig. Het is een eclectische plaat. Parijs, waar de plaat is
opgenomen, laat z’n invloeden na: Franse electro-synths, maar ook
trompet – Miles Davis die Juliette Gréco verleidt in een rokerig
Quartier Latincafé. Tricky plukt zomaar een saxspeler van de straat
en er is een Noord-Afrikaans nummer – ‘Hakim’ – over een dakloze:
Hamadouche Hakim is de Algerijnse raï-gitarist van Rachid Taha. Op
het bitse ‘UK Jamaican’ (met Daft Punk-sample) vuurt Terry Lynn
genadeloos haar hardcore lyrics af op de luisteraar. Tricky
ontdekte haar via YouTube en voorspelt haar een mooie toekomst. Hij
noemt haar een “wicked female singer” die menig man doet verbleken.
Ja, het paradijselijke Jamaica heeft ook een ander minder fraai
gelaat.
‘Time to Dance’ verrast. Een vederlicht nummer met een broze
Riley in de hoofdrol. Minimalistische techno die zo op een album
van The xx
had kunnen staan. Het is een studie over sluimerende onenigheid.
Tricky en Riley stalken elkaar onder een zachte synth-regen. In
‘Really Real’ zorgen gitaren en synthesizers voor een repetitieve
dronescape met kleine variaties. Bobby Gillespie (Primal Scream)
mediteert over de tol van de roem, over artiestenego’s die
wegglijden van de realiteit. ‘Come to Me’ is een lied over een
meisje. De track opent met haar voicemail op de toon van ‘Girl from
Ipanema’. We horen: “Hey what’s up? It’s Jen.” En dan een luide
bluesriff die mooi contrasteert met Tricky’s hitsig
gefluister: “come to me in a summerdress”. Enkele New
Orleanstrompetten jagen de temperatuur verder de hoogte in. Tricky
blijft smeken. “Come to me in a summerdress”. Een prachtig nummer
barstend van het ingehouden testosteron.
“De autobiografische teksten refereren naar de spoken uit m’n
verleden. Eigenlijk is het m’n gangsta-album. Ik schrijf
over geweld omdat het me altijd heeft omringd. Mijn neef werd
enkele jaren geleden vermoord, een schot in het hoofd. Een vriend
van de familie werd neergekogeld en z’n ledematen werden afgehakt.
Een nonkel zat jaren in de gevangenis. Daar is hij tenminste
veilig, zei m’n grootmoeder. ‘Early Bird’ gaat over opgroeien tot
je bijna ongemerkt brutaal en gewelddadig blijkt te zijn. Als kind
voelde ik grote onvrede met m’n leefomstandigheden. We namen wat we
nodig hadden. Gelukkig ontsnapte ik door mijn muziek. Geweld is
niet glamoureus.”
Tom Waits strompelt door ‘Early Bird’ met zijn gebroken gitaren,
gedempte trompetten en gekraste cimbalen. ‘Murder Weapon’, een
surfachtige rocker hoort thuis op een Tarantinosoundtrack. Het is
een cover van de dancehall-hit van Echo Minott. Muziek
roept sterke associaties op en Tricky herinnert zich hoe het lied
hem toegezongen werd als een nauwelijks verholen bedreiging. Het
opent met een flard ‘My Way’ (een verwijzing naar Sinatra’s
criminele connecties? ) en het Peter Gunn-theme neemt over. Gunn is
een privédetective uit de filmnoirtraditie , onsterfelijk gemaakt
door de melodie van Henry Mancini. Toch mooi hoe Tricky zich het
nummer toe-eigent. ‘Ghetto Stars’ – met opnieuw Franky Riley in de
hoofdrol – wordt verteld vanuit het perspectief van een vrouw wiens
man in de gevangenis zit. Armoede creëert misdaad, mijmert Tricky.
De vioolsamples en het geluid van knarsende sloten geven extra
dramatiek.
Op ‘Bristol to London’ werkt Tricky voor het eerst ook samen met
z’n 24-jarige broer Marlon Thaws, die het harde straatleven heeft
geleefd. Het is een stukje grime, de Britse variant van de
Amerikaanse gangsta rap. Een stem met een zwaar accent: ‘I walk
like a pussy…’ Knallende drums, kurkdroge elektroshocks, Marlon
en Blackman uit London in dialoog – ‘locked up, nobody missed
me…’ – en een Ninja Tune Sequencer die de sfeer bepaalt. Zware
stuff. Tom Barman noemt Tricky vol bewondering de Engelse
Gainsbourg omdat hij virtuoos met woorden speelt. Tricky zag in
2009 voor het eerst een foto van zichzelf en zijn moeder. Het
inspireerde hem tot ‘Everyday’. Hij noemt de tekst voodoo. “Een
spiritueel nummer en m’n sterkste tekst tot zover. Mijn moeder
vloeit door me heen.” Dit verbasterd bluesnummer met Franky Riley
in de hoofdrol en met op het eind een flard ‘O Brother, where art
thou?’ (of is het ‘Mother, where…?’) is zowat het
Tricky-equivalent van John Lennons ‘Mother’.
I am nothing, I move through walls,
I’ll make thunder when the night come.
I’m full moon and the earth rotates.
I am Adam and Eve she waits.
I’m forsake, I’m the bird that flies.
I’m the low tide and the sun that rises.
I am plane in your friendly sky
I fly on the wings and the promise it brings.
I am hope, I’m the noose and rope.
I’m life, I’m death, I’m your last breath.
I’m seasons, I’m reasons, I’m why you should end.
You hate me you love me, I’m your best friend.
I’m earthquake and deep lake, the fish that swims free.
Straight to your plate, you can eat me.
I’m everyday, I’m everyday, I’m every day.
Tricky de performer
Tricky is en blijft een uitzonderlijk talent. Tom Barman heeft
onvergetelijke herinneringen aan Tricky’s optredens: “Live is de
man fantastisch. Er is die spanning en die ingehouden energie.”
“Vroeger trok ik me terug op het podium, in de schaduw. Nu treed
ik écht op. Ik heb geleerd dat wat het publiek me geeft fantastisch
is. Soms sta ik zelfs te wenen op het podium. Dat kan misschien
pretentieus klinken, maar het is waar.”
Tricky deze zomer niet op onze concertpodia? Het lijkt
onmogelijk.
