Nog meer contrasten op de slotdag van het festival, met Vlaanderens zotste balorkest en een duo met Michel Portal, die tot een van de pioniers van de moderne Europese jazz wordt gerekend. Van absurde grappen en grollen tot geïrriteerd gemurmel, het zat er allemaal in.
Het is eigenlijk niet meer dan gepast dat Flat Earth Society z’n nieuwe voorstelling HEARSEE meteen in deze zaal brengt, want het is hier dat het eerste album van de band werd opgenomen in 1999. Intussen heeft het gezelschap onder leiding van componist Peter Vermeersch een indrukwekkend cv uitgebouwd en een reputatie verworven als een Vlaams Willem Breuker Kollektief: een band waarvoor het label ‘eclectisch’ tekortschiet. Het ziet ernaar uit dat daar niet spoedig verandering in komt, want ook na de vertoning van deze korte films met live begeleiding schoten namen als Duke Ellington, Carl Stalling, Kurt Weill, John Zorn, Frank Zappa, John Barry en Sun Ra door je hoofd.
Bij films als Minoes en De Oesterprinses kreeg de band het filmmateriaal voorgeschoteld en mocht het z’n gang gaan, maar deze keer startte het voor Vermeersch al bij het kiezen van het beeldmateriaal, dat varieerde van natuurbeelden en arty kortfilms tot morbide wetenschappelijke experimenten uit de voormalige Sovjet-Unie. Dat betekent dat Vermeersch al van meet af aan betrokken was bij het componeren en de stukken zorgvuldig kon kiezen en voorzien van muziek. Zoals te verwachten viel, leidde dit tot een tumultueuze soundtrack die minder gebald en songgericht was dan de paar voorbije studioalbums en was het soms opletten geblazen bij de rijke arrangementen, abrupte wendingen en excentrieke gelaagdheid: had je vooral aandacht voor de films, dan miste je een en ander van wat zich afspeelde bij de 15-koppige band. Had je daar te veel oog voor, dan miste je de dynamische wisselwerking met de films.
Een vertoning die een inspanning vergde, met andere woorden, maar opnieuw ook een indrukwekkende tour de force. Flat Earth Society kan van compositie tot compositie van gedaante verwisselen en zelfs binnen die stukken van de hak op de tak springen. Het ene moment lekker groovend met een pompende blazerssectie, het andere nerveus verspringend met een haast avant-gardistische willekeur. Elke muzikant kreeg zo z’n moment de gloire, maar deze keer waren er toch weer wat opvallende momenten voor gitarist Pierre Vervloesem, die de vreemdste klanken uit z’n instrument perste, voor accordeonist Wim Willaert, die zich mocht amuseren met slapstickeffecten en voor de geconcentreerde ritmesectie, die het veeleisende geheel samen met dirigent Vermeersch in strakke banen leidde.
Net zo goed kan je echter eens stilstaan bij het spel van tubaspeelster Berlinde Deman, die zelfs de lompste der instrumenten liet dansen. De typische FES-humor zat er zeker in (prachtig was bijvoorbeeld de begeleiding bij Wim Delvoye’s dromerige/walgelijke kortfilm “Sybille II”, of bij het animatiefilmpje van meer dan 100 jaar oud), maar gelukkig werd het nooit gratuit. Het was een immens gevarieerd, voorspelbaar pompeus en volgestouwd programma, dat Vermeersch naar verluidt graag zou uitbreiden tot een show van drie uur. Nu was het alleszins al fris en excentriek genoeg om ons te doen vergeten dat we het beloofde David Van Tieghem-filmpje helemaal niet te zien kregen. Met X-Legged Sally’s explosieve “Eddies” als afsluiter willen we hen dat echter graag vergeven. De koning van de Vlaamse hoempapabands blijft stevig op z’n troon zitten.
Het leek wel alsof minstens even veel volk opgedaagd was voor de 75-jarige Franse klarinettist/saxofonist Michel Portal, samen met iemand als Martial Solal een sleutelfiguur uit de moderne Franse jazz en een artiest die vele wateren doorzwommen heeft: moderne klassiek (samenwerkingen met Stockhausen en Boulez), filmcompositie (drie Césars in de jaren tachtig), freejazz en meer mainstreamgerichte muziek. Vanaf de eerste minuut werd collectief de adem ingehouden, al was het niet direct duidelijk of dat wel terecht zou zijn, want Portal is niet enkel een nukkige figuur waarvoor de term ‘sterke persoonlijkheid’ uitgevonden werd, hij liet ook niet na om ostentatief en irritant te zuchten en te kreunen, het hoofd te schudden op het ritme van z’n ongenoegens en met z’n voet de maat te stampen alsof z’n compagnon nog maar net aan de muziekschool begonnen was.
Metgezel Bojan Z, een muzikant met Servische roots, is echter ook van vele markten thuis en speelde in de jaren negentig al met de Fransman. Ook nu speelde hij naar goede gewoonte piano en Fender Rhodes, soms zelfs simultaan, wat het concert meteen al een wat aparte draai gaf. Z’n begeleiding op de Rhodes was aanvankelijk vrij eenvoudig en sterk ritmisch, zodat Portal z’n gang kon gaan op de basklarinet. Op dat instrument mist hij de bruisende energie van een Mahall, de trefzekere articulatie van een Jason Stein en de pure virtuositeit van een Sclavis, maar wat hij liet horen was wel een erg persoonlijke aanpak, waarbij traditionele verkenningen in het lage register werden aangevuld met cerebrale elementen uit de klassiek en volksmuziekachtige elementen. De stukken waren meestal voorzien van thema’s met grote intervallen, terwijl de solomomenten regelmatig van een heel andere soort waren: onvoorspelbaar, nu eens zwevend op het bespelen van de kleppen en dan weer stekelig van aard.
Beiden lieten een eigen stijl horen, maar het moet gezegd dat de efficiëntie soms zoek was: Portal viel regelmatig in op foute momenten, bij een overgang schoten de twee regelmatig langs elkaar en de Fransman sloeg er zelfs een keer in om in het midden van een thema weg te wandelen om van instrument te wisselen. Bovendien kreeg je de indruk dat er minder sprake was van een wisselwerking dan van een soloshow waarbij Bojan Z soms fungeerde als aangever van dienst. Pas naar het einde kwam er meer animo in het optreden. De wat wollige ballade was mooi op het sentimentele af (al kirden de aanwezige culturo’s van genot), maar de exotischere composities aan het einde, waarvan eentje dat haast uit het Midden-Oosten kwam, maakten veel goed. Mooi was ook de tango die Portal op bandoneon speelde. Hij heeft niet de virtuositeit van Richard Galliano (waarmee hij ook nog een plaat opnam), maar het zorgde voor misschien wel het mooiste moment van een concert dat gemengde gevoelens opriep.
