Het doorbraakproject van Bart De Pauw heeft in de voorbije 16 jaar zodanig de status van cultfenomeen veroverd, dat niet veel mensen nog weten dat ‘Buiten de Zone’ aanvankelijk alles behalve een kijkcijferkanon was. De eerste reeks werd geprogrammeerd rond tien uur op vrijdagavond, waardoor een groot deel van de doelgroep ergens op een fuif zat. En bovendien was de toon van de serie zo onconventioneel en surrealistisch, dat vooral de volwassenen die wél keken, niet goed wisten wat ze ermee moesten aanvangen. Het was dankzij latere herhalingen dat de reputatie van de reeks groeide. Tieners kregen, misschien voor het eerst, de indruk dat er een programma op hun maat gemaakt was, dat zich niet bediende van het standaard neerbuigende toontje – wij, de volwassenen, maken televisie voor jullie, het kleine grut. ‘Buiten de Zone’ kwam over als tv voor en door jongeren – wat ook effectief zo was. Bart De Pauw was 26 toen de eerste serie op tv kwam, evenals coschrijver Danny Timmermans. Het duurde een tijdje, maar tijdens de herhalingen werd duidelijk dat ‘Buiten de Zone’ een trouwe fanbasis had opgebouwd. Toen de tweede serie werd uitgezonden, was het dan ook meteen raak. De reeks werd een fenomeen, dat jongeren meteen een arsenaal aan uitspraken opleverde, die meestal niet gesnapt werden door hun ouders. Moesjamaramaramara! ’t Is niet omdat ik wijs,dat ge moet kijken! Kijk daar, Emiel Goelen!
Het concept is eenvoudig: vijf studenten doen vrijwilligerswerk op een jongerentelefoon, waar leeftijdsgenoten met problemen naartoe kunnen bellen. Daar hebben ze het grootste deel van de dag geen bal te doen, zodat ze tijd over hebben om weg te dromen over eender welk thema dat hun verbeelding grijpt. Elke aflevering is ruwweg geconstrueerd rond een onderwerp – typische jeugdseriethema’s zoals de gevaren van drugs, seks, het leven op school en ga zo maar door – maar zeker tijdens de eerste reeks is er van een echte plot geen sprake.
In zijn hart is ‘Buiten de Zone’ dus een sketchprogramma, waarvan het opvalt hoe gewaagd veel van die gags naar huidige normen wel zijn. In de eerste reeks zien we de vijf hoofdpersonages verkleed als moslimterroristen rond een tafel zitten – ze spreken in keelklanken en om de zoveel woorden moeten ze hun rochels uitspugen. Probeer dat nu te doen (niet alleen in een jeugdprogramma, trouwens) en de beschuldigingen van racisme zouden niet van de lucht zijn. In een klassiek moment van reeks twee zien we Mathias Sercu opdraven als de Roze Ridder, een zwaar verwijfde Middeleeuwse held, en even verderop loopt hij voorbij als homo-Hitler onder de woorden: “Heil, heil… ik ben zo heil vandaag”. Geen mens bij z’n volle verstand die ooit kan denken dat hier echte homofobie mee gemoeid is, maar geloof me vrij: op het Ketnet van vandaag zou dit nooit kunnen. Idem voor Pipo de Clown en Mamalou die seksuele opvoeding geven, potloodventers in het park, zelfmoordenaars of scènes waarin Jezus wordt opgevoerd als een DJ. Die onderwerpen dienen in jeugdprogramma’s blijkbaar benaderd te worden met een diepe ernst en zin voor verantwoordelijkheid – Bart De Pauw en co lachten er mee, en dat zou hen nu waarschijnlijk niet meer toegelaten worden.
Het is opvallend hoe snel je de kwaliteit van ‘Buiten de Zone’ ziet evolueren in de loop van het eerste seizoen. De eerste twee à drie aflevering zijn soms effenaf flauw, en zitten ook qua tempo nog niet helemaal goed. Bovendien is De Pauw blijkbaar nog bang om te ver te gaan in het surrealisme van zijn humor, zodat hij de fantasiesegmenten in zijn scenario’s telkens opnieuw duidelijk aankondigt: je ziet een personage voor zich uitkijken, dikwijls wordt het beeld flou, en dan begint er een droomstukje. Daarna keren we terug naar exact hetzelfde beeld van dat personage. De sketches hebben een duidelijk begin en einde. Naarmate seizoen één naar zijn einde gaat, en zeker tijdens het hele tweede seizoen, durven de makers verder gaan: droomsequenties lopen in elkaar en zelfs in de werkelijkheid over. Monty Python, met zijn eindeloze ketting aan sketches die in elkaar overvloeiden, was duidelijk een grote bron van inspiratie – in een bepaalde aflevering zet Bart De Pauw zelfs een psychotic barber neer, net zoals Michael Palin destijds.
Tijdens het tweede seizoen voelen de makers zichzelf duidelijk meer comfortabel bij hun premisse: de sketches gaan veel sneller, de humor gaat verder en hier en daar wagen ze zich zelfs aan genrespielerei. Zo krijgen we een aflevering die in flashback wordt verteld, met een voice-over van Ubi (Mathias Sercu), en die in essentie is opgezet volgens de structuur van een film noir. Bart De Pauw is een filmfreak, en de invloed van de cinema is dan ook zeer voelbaar, van het gebruik van filmmuziek tot regelrechte hommages aan scènes. In een aflevering waarin Raf (De Pauw zelf) een bizar sollicitatieproces doormaakt, is zelfs een overtoon van Orson Welles’ ‘The Trial’ merkbaar.
In zekere zin is ‘Buiten de Zone’ natuurlijk erg tijdsgebonden, met popreferenties die zeer specifiek uit de jaren negentig komen en gewoon ook het concept van de jongerenfoon zelf, dat overduidelijk uit het pre-internet tijdperk afkomstig is. Tja, je kunt je daar aan storen, maar de humor van de reeks is nog altijd even sterk, en bovendien gaat ‘Buiten de Zone’ over thema’s die altijd relevant zullen blijven voor jongeren. School, ouders, seks en drugs… Het zijn klassiekers, maar het blijft werken.
‘Buiten de Zone’ is een serie die je ziet groeien over z’n afleveringen heen – de scenario’s worden zienderogen beter, de sketches snediger en grappiger. Een zeldzaam moment uit de tv-geschiedenis, dat deel is gaan uitmaken van het collectief bewustzijn. Of zoals Franske de loodgieter het zou uitdrukken: ja ma how, zeg, als ge dat allemaal kunt!
