‘Eyes Wide Open’ gaat over de joodse slager Aaron (Strauss) die
in een ultraorthodoxe gemeenschap in Jeruzalem zijn
ballechesh begint te voelen wanneer hij een nieuwe
mannelijke knecht, Ezri (Danker), in dienst neemt. Zijn interesse
verschuift al snel van koosjere kippen naar iets minder proper
vlees en hij ziet het stiekem wel zitten om ook eens aan Ezri’s
synagoge te zitten. Dat is echter buiten de immer loerende buren,
vrienden, kennissen en roddeltantes gerekend, die de verboden
liefde van op afstand gadeslaan. De titel ‘Eyes Wide Open’ verwijst
zowel naar de nooit aflatende stroom van protest en verachtende
blikken van de verstikkende gemeenschap, als naar de persoonlijke
ontplooiing van Aaron, die zich na jaren vol leugens en zelfbedrog
terug eens echt voelt leven en daarom zoveel mogelijk
tracht het leven met opgeheven kin, recht in het gezicht, aan te
kijken. Maar is hij daar wel toe in staat en zal hem dat wel worden
toegestaan door alle azijnpissers in zijn omgeving?
Geen wonder dus dat deze ‘Eyes Wide Open’ met de Grote Prijs aan
de haal ging op het jongste Filmfestival van Gent. Dit is zo’n
typische film die op een cultureel correct festival (lees: veel
wereldcinema, veel miserie, er mag niet te veel gelachen worden)
thuishoort en daar bij de meeste meerwaardezoekers als zoete koek
naar binnen gaat, hoe zwaar hij ook is. Maar kijk, het debuut van
Haim Tabakman is meer dan zomaar een opeenstapeling van kommer en
kwel in een controversiële setting. Onder de sober gefilmde
buitenlaag liggen zowaar echte emoties te sidderen en de grote
valkuil bij dit soort cinema – namelijk dat je na het uitleggen van
de thematiek eigenlijk al alles weet – omzeilt Tabakman door aan
zijn prent een originele draai te geven. Dit alles maakt van ‘Eyes
Wide Open’ bij momenten vrij saaie (het moet eruit: ik zou hem
nauwelijks een tweede keer kunnen bekijken), maar wel intense,
krachtige en beklijvende cinema. Het soort dat loodzwaar is en niet
echt swingend om te naar te kijken, maar waarvan je achteraf wel
blij bent dat je ‘m gezien hebt.
De kracht van ‘Eyes Wide Open’ schuilt vooral in de subtiliteit
van z’n regie. Tabakman speelt met beelden en geluiden zonder
daarmee de show te willen stelen, maar om z’n thematiek en de
grimmige sfeer te beklemtonen. Het achtergrondgeluid doet qua
aanwezigheid soms zelfs denken aan Robert Bresson: in zowat elke
scène horen we mensen op de achtergrond, een gebed in de verte, een
predikant op het plein, een flard van een gesprek. Het draagt enorm
bij tot het besef dat Aaron en Ezri voortdurend in de gaten worden
gehouden, van alle kanten. In de kamer waarin de twee hun gevoelens
uiteindelijk de vrije loop laten, is het dan ook muisstil – ze zijn
eindelijk alleen – maar zodra ze buitenkomen blijft geen woord,
geen aanraking onopgemerkt. Hier en daar klapt een venster dicht,
iemand werpt een verdoken, afkeurende blik, de rabbi stelt vreemde
vragen en de vrouw van Aaron, ondertussen, zwijgt – maar ze wéét
dat er iets aan de hand is en waarschijnlijk weet ze ook maar al te
goed wat. Je begrijpt Aaron’s moegetergde hondenblik dan ook
volkomen. Deze wereld moet hem niet en hij zal daarmee moeten leren
leven, of zich aanpassen aan hun normen. Zijn ogen dichtknijpen of
nergens nog aangekeken worden.
In een memorabel shot staat de camera op een voetpad en zien we
aan de overkant van de straat Aaron en Ezri discussiëren. Ze zeggen
niks belangrijks, maar hun lichaamstaal verraadt veel. Dan rijdt
plots een busje voorbij de camera, waardoor de twee even uit beeld
verdwijnen en in een flard van een seconde zien we in de ruiten van
het busje enkele mannen druk pratend voor zich uit kijken. Enorm
knap hoe Tabakman je hier in enkele seconden met heel weinig
middelen heel veel laat zien. Esthetisch gezien is ‘Eyes Wide Open’
geen hoogvlieger – slechts af en toe passeert er een mooi shot en
nergens zal je mond openvallen van verbazing – maar het gebrek aan
franje is hier geenszins een minpunt en Tabakmans soberheid is even
subtiel als genadeloos.
Qua vertolkingen is ‘Eyes Wide Open’ dan weer degelijk zonder
meer. Zohar Strauss is sterk als Aaron; zijn vertolking is er een
die balanceert op het randje van ingehouden en emotieloos, maar
meestal valt de bal aan de goede kant van het net. Wanneer de man
rustig bleef lezen terwijl iemand stenen door zijn raam begon te
gooien, kon ik dan weer een gniffel niet onderdrukken, maar dat lag
wellicht aan mij. Tabakman neemt er gelukkig geen genoegen mee om
van Aaron een antiheld te maken die moet vechten tegen het strakke
sociale systeem dat hem gevangen houdt, maar maakt van hem een mens
van vlees en bloed, die zijn “zonde,” zoals iedereen het ziet,
probeert in te passen in zijn strikte geloof. Hij is immers even
gelovig als de rest van de buurt, maar net hij heeft de pech dat
hij homo is. Het godsdienstige aspect wordt mooi ingevuld, zonder
aandacht te verliezen voor de psychologie en de geloofwaardigheid
van het personage. Het is in ieder geval mooi om te zien dat het
scenario van Merav Doster dieper gaat dan simpelweg “foute religie
versus arme mens”. Ran Danker is dan weer iets minder als Ezri,
maar zijn rol is dan ook weinig of niet uitgediept. Hij is de
sociale outcast van wie iedereen weet dat hij (ook al wordt het
woord niet één keer uitgesproken in de hele film) een homo is, die
nergens gewenst is en eigenlijk vooral dient als katalysator voor
Aarons innerlijke crisis. Danker doet dat niet slecht, maar is wel
erg kleurloos.
‘Eyes Wide Open’ is bovenal compromisloze cinema die blijft
plakken, maar valt hier en daar wel op een minpuntje te betrappen.
De rol van Ezri is zoals gezegd vrij zwak, een subplot over een
uitgehuwelijkte vrouw die een affaire heeft met de man van wie ze
echt houdt, is overbodig, en het komt allemaal heel traag op gang.
De prent heeft echter nog meer dan genoeg troeven. Wie zit te
wachten op hippe gay cinema met bezwete pijpenkrulletjes en
rondvliegende keppeltjes, zal nog even op z’n honger moeten blijven
zitten (of moet ‘Brüno’ vragen voor onder de kerstboom), maar wie
genoegen neemt met een complex, naturalistisch menselijk drama, zal
aan ‘Eyes Wide Open’ een vette kluif hebben. Trek uw ogen wijd open
en kies voor het geluk, welke religie u ook aanhangt, is de
boodschap die ik – ondanks het wrange slot – van ‘Eyes Wide Open’
heb onthouden, en ik kan u van harte aanraden om hetzelfde te doen.
En als ze dan toch open zijn, passeer dan meteen even langs de
cinema; ze spelen tegenwoordig een paar goeie films.
