The Reader




123 min. / USA /
2008

Met ‘The Hours’ groeide regisseur Stephen Daldry in 2002 in
minder dan geen tijd uit tot één van de poster boys van de
middlebrow cinema. U kent dat soort films wel: ze nemen
zichzelf ongelooflijk serieus, ze behandelen loodzware thema’s en
ze lonken naar de Oscars en andere prijsuitreikingen dat het geen
naam meer heeft, maar dat alles doen ze wel op een dermate
hapklare, simplistische manier dat letterlijk iederéén mee is. De
thema’s worden er vijftig keer met de voorhamer ingestampt en het
feit dat het allemaal Bijzonder Betekenisvol is, kunt u op
eenvoudige wijze afleiden uit de hysterische acteerprestaties en
gezwollen muziek die bij dit genre horen als looksaus bij een pita.
Nog zo’n regisseur is bijvoorbeeld Lasse Hallström, met “geef mij
oscars!”-films als ‘Chocolat’, ‘The Cider House Rules’ en ‘The
Shipping News’. Het is het soort film waarbij ik me steeds een zaal
vol leerkrachten Nederlands en Engels voorstel, op zoek naar
lesmateriaal. Met ‘The Reader’ heeft Daldry één van de ergerlijkste
voorbeelden van dit soort cinema gemaakt die ik me kan herinneren.
De holocaust, seksuele trauma’s en zelfs filosofische
bespiegelingen over de aard van collectieve tegenover individuele
schuld: niets blijft de kijker bespaard. En met succes: de film is
op het moment van schrijven genomineerd voor acht oscars. Ja hoor,
die Academy, als je het maar een beetje pseudo-intellectueel weet
te verkopen, dan bijten ze wel. Met al dat zitten er nochtans lang
niet zo veel interessante of waardevolle ideeën in de prent als de
makers je zouden willen doen geloven.

Het verhaal begint in het West-Duitsland van 1958. Michael Berg
(David Kross) is een 15-jarige scholier die op een dag een aanval
van roodvonk krijgt. Hij wordt naar huis geholpen door Hanna
Schmitz (Kate Winslet), een kaartjescontroleur op de tram. Wanneer
Michael haar achteraf gaat bedanken, blijkt Hanna echter andere
plannen te hebben, en ze belanden samen in bed. Er volgt een korte,
maar heftige affaire tussen de twee, die enkele maanden later even
bruusk eindigt als ze begon. Hun ontmoetingen volgen altijd
hetzelfde stramien: Michael leest Hanna voor uit alles dat hij in
zijn handen krijgt (van ‘De Ilias’ tot ‘Kuifje’), waarna ze aan de
slag gaan.

Jaren nadien studeert Michael rechten bij professor Rohl (de
onvermijdelijke Bruno Ganz), met wie hij het proces bijwoont tegen
enkele vrouwelijke kampbewakers uit Auschwitz. Drie maal raden wie
hij, tot zijn ietwat overgeacteerde verbazing, in het
beklaagdenbankje ziet zitten.

Dat alles had aanleiding kunnen geven tot een uitdagend, boeiend
drama rond de morele vraagstukken die de holocaust omringen, als
Daldry en zijn scenarist David Hare maar eens iets minder
nadrukkelijk te werk waren gegaan. Dit zijn twee heren die alles
wat ze doen serieus nemen, en het is de bedoeling dat iedereen dat
merkt. Geen spoortje levendigheid of spontaniteit kan hun
intellectuele prestatiedrang overleven. “Waarom staan die vrouwen
eigenlijk terecht,” vraagt één van Michaels medestudenten op een
bepaald moment. “Iedereen in Duitsland wist wat er gebeurde, maar
niemand deed iets. Waarom zijn deze vrouwen dan schuldiger dan alle
anderen? Waarom moeten zij gestraft worden?” En daarmee hebben we
het voornaamste, overkoepelende thema van ‘The Reader’ meteen met
de paplepel binnengekregen: de vraag van individuele tegenover
collectieve schuld. De hele Duitse maatschappij (of bijna) heeft
het naziregime getolereerd en aan de macht geholpen. Zijn ze dan
even schuldig als de beulen die joden en anderen vermoordden in de
concentratiekampen? “Ik deed alleen mijn werk,” verdedigt Hanna
zich tegen haar rechters. Een flauw excuus, ongetwijfeld. Maar
flauwer dan “wir haben es nicht gewusst?”

Die schuldvraag zet zich door, later in het verhaal, wanneer
Michael zijn eigen morele keuze maakt om Hanna al dan niet te
helpen – zijn keuze zal hem blijven achtervolgen, misschien tot het
einde van zijn leven. We zien Ralph Fiennes als de volwassen
Michael, die Hanna en zijn relatie met haar nog steeds niet uit
zijn hoofd kan zetten.

Boeiende thema’s? Ja hoor, dat is het probleem ook niet. Het
probleem is dat Daldry en Hare zichzelf zo bloedserieus nemen dat
je bijna zou gaan denken dat ze zichzelf wetenschappers wanen, die
met hun film een geneesmiddel tegen kanker aan het uitvinden zijn.
Stephen Daldry zet elke scène in beeld met de plechtstatigheid van
een grote revelatie, en alle dialogen klinken fel aangedikt
(“Read to me first, then ve vill make love!”), opdat de
kijker toch maar nooit de illusie zou krijgen dat hij voor zijn
plezier naar ‘The Reader’ aan het kijken is. De hele prent lijkt
wel specifiek opgetrokken uit scènes die gebruikt kunnen worden als
clipje op de oscars. Behalve de naaktscènes, veronderstel ik.

Op die manier krijg je een slome, benauwende film, die steeds
een ietwat stoffige, academische sfeer uitademt. Humor valt hier
niet te vinden en enig tempo is volledig zoek. De film
leeft niet, maar ligt daar gewoon op dat scherm te liggen
als een relikwie dat nadrukkelijk om het nodige respect vraagt.

Kate Winslet wordt alom geroemd om haar rol als Hanna, allicht
omdat ze hier een Meryl Streepeke doet: net als Streep in
‘Sophie’s Choice’ en ‘Out Of Africa’, zet ze een dik accent op en
krijgt ze – zeker in de tweede helft van de film – nauwelijks een
scène die ze zonder trillende onderlip hoeft te spelen. Het is een
typische oscarrol, die door Winslet efficiënt wordt ingevuld…
Maar tegelijk blijft het wel een nadrukkelijke “zie mij hier
acteren”-rol, die in hetzelfde bedje ziek is als de hele film. In
feite acteerde Winslet veel beter in een film als ‘Eternal Sunshine
of the Spotless Mind’, alleen zàg je het daar niet zo goed, omdat
ze een meer natuurlijke rol te spelen kreeg. Hier zie je haar van
begin tot eind wérken voor haar prestatie, de inspanning straalt er
van af. Inspanningen die lonen, dat wel, maar die verloren gaan in
de pompeuze profileringsdrang van de hele prent.

David Kross is een groter probleem als Michael, met een
geaffecteerde vertolking, die zelden weet te overtuigen – de jonge
man doet moedig zijn best in een moeilijke rol, maar wordt omver
geblazen telkens Winslet in beeld is. Ralph Fiennes weet de prent
tijdens het laatste half uur toch weer een beetje aan te zwengelen,
met een onderkoelde, maar rake prestatie als de volwassen Michael.
Deze laatste scènes zijn sowieso de beste, met een ontknoping die
duidelijk artificieel aanvoelt, maar wel een zekere poëzie
bevat.

Het is haast onmogelijk om ‘The Reader’ hoger in te schatten dan
de makers dat zelf doen, denk ik. De hele prent verkoopt zichzelf
als een intellectueel product voor de meerwaardezoeker. Maar de
échte meerwaardezoeker doorziet dit natuurlijk meteen: dit is
weinig meer dan gebakken lucht.

3
Met:
Kate Winslet, David Kross, Ralph Fiennes, Bruno Ganz
Regie:
Stephen Daldry
Duur:
123 min.
2008
USA
Scenario:
David Hare

verwant

Titanic (2023 reissue)

Vanaf dit weekend is Titanic (weliswaar enkel in een...

The Menu

In de Verenigde Staten groeide The Menu uit tot...

The Dig

Sinds kort te zien op Netflix: The Dig. Gebaseerd op...

Blog: Film Fest Gent 2020

Ondanks de blijvende dreiging van het Corona-virus, zal tussen...

Official Secrets

Anno 2019 is het geen publiek geheim dat de...

aanraders

La Bête

De naam Bertrand Bonello laat misschien niet bij iedereen...

Dune Part Two

Na het opvallende succes (de film haalde een allesbehalve...

The Iron Claw

Regisseur Sean Durkin is een kei in het evoceren...

Human Forever

“Hoe ga je met dementerende mensen om?” moet plaats...

Dream Scenario

‘Nicolas Cage is de enige acteur sinds Marlon Brando...

recent

¥$ :: Vultures 1

Doorheen zijn hele carrière zijn twee elementen altijd dominant...

Talk Show

27 maart 2024Botanique, Brussel

Eind jaren tachtig sloegen alle rockers plots aan het...

Arthur The King

Uitgerekend in de week dat Joe Camp – de...

Hors-saison

Met zijn sociaal bewogen films past Stéphane Brizé binnen...

Froukje

24 maart 2024Ancienne Belgique, Brussel

Van een blitzcarrière gesproken: een krappe drie jaar geleden...
Vorig artikel
Volgend artikel

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Schrijf uw reactie
Vul hier uw naam in