Uit de moeilijkste huwelijken worden vaak de mooiste kinderen
geboren. Alfred Hitchcock kwam in 1940 naar de VS onder auspiciën
van David O’Selznick, de superproducer die zijn naam had gemaakt
met ‘Gone with the Wind’ en aan het begin van de jaren veertig één
van de koningen van Hollywood was. Het resultaat was een moeizame
samenwerking tussen twee heel verschillende karakters, met een
aaneenschakeling van conflicten. Aanvankelijk kwam O’Selznick
meestal als winnaar uit de strijd, al was het maar omdat hij in het Hollywoodsysteem nu eenmaal veel meer te betekenen had, maar
naarmate Hitchcocks ster ook in Amerika begon te rijzen, kwam zijn
visie steeds duidelijker uit hun gezamenlijke projecten naar voren.
‘Notorious’, gemaakt in 1946 en daarmee hun laatste coproductie,
betekende een belangrijke overwinning voor de regisseur: hij
slaagde er in om Ingrid Bergman als leading lady te casten
(O’Selznick wilde eigenlijk Vivian Leigh) en drukte ook inhoudelijk
én visueel helemaal zijn eigen stempel op de film. Onderkoelde
emoties in plaats van de melodramatiek waar O’Selznick van hield
(kijk maar naar ‘Rebecca’), zorgvuldig opgebouwde spanning en een
fascinerende mise-en-scène, waarin continu gewerkt wordt met een
sterk contrast tussen voor- en achtergrond. ‘Notorious’ werd dan
ook een onvervalst Hitchcock-meesterwerk.
Ingrid Bergman speelt Alicia Hubermann, de dochter van een
veroordeelde nasisympathisant in de VS. Kort nadat haar vader de
nor in vliegt, wordt Alicia aangesproken door T.R. Devlin (Cary
Grant), een agent van de CIA. Devlin biedt Alicia de mogelijkheid
om de fouten van haar vader goed te maken, door te infiltreren in
een groepje nazi’s dat zich schuilhoudt in Brazilië. Om te weten te
komen wat ze van plan zijn, moet Alicia aanpappen met Alexander
Sebastian (Claude Rains), een oude vriend van haar vader die al
lang een oogje op haar heeft.
Zoals in al de beste Hitchcockfilms zijn de specifieke elementen
van die plot echter grotendeels willekeurig. Maakt het echt uit wat
de nazi’s in Brazilië van plan zijn? Natuurlijk niet, en de
regisseur weet dat beter dan wie ook – gaandeweg komen we te weten
dat Sebastian in zijn kelder enkele flessen wijn vol met uranium
heeft staan. Wàt ze daar nu precies mee willen uitspoken, is een
detail waar Hitchcock nooit aan toe komt, maar who cares?
Nazi’s met uranium is per definitie slecht nieuws, en meer moeten
we niet weten. Wat belangrijker is – of in ieder geval
interessanter – is de manier waarop de basisstructuur van
‘Notorious’ ontleend is aan die van een sprookje. Een vrouw waagt
zich in een boos kasteel (het huis van Sebastian, dat dient als
hoofdkwartier van de nazi’s), waar zelfs een boze schoonmoeder in
rondwaart (de ma van Sebastian, de zoveelste in een lange rij van
dominante takkewijven van moeders in Hitchocks films). Vervolgens
wordt ze daar gevangen gehouden en moet ze gered worden door haar
prins (Cary Grant). Er is zelfs een gesloten kamer die ze niet mag
betreden (de wijnkelder, waar het uranium verstopt zit). Wanneer ze
dat toch doet, zijn de gevolgen rampzalig. Als je het heel ruim
bekijkt, functioneert ‘Notorious’ bijna als een herinterpretatie
van ‘Blauwbaard’, maar dan door een filter van de film noir.
Want dat is duidelijk het dominante genre hier. Film noir was op
zijn hoogtepunt gekomen rond 1946 en Ben Hecht was één van de
ultieme scenaristen en word smiths (experts in dialogen)
die er op dat moment aan het werk waren. Als scenarist van
‘Notorious’ is zijn aanbreng te voelen telkens de personages hun
mond openen. Geheel in de lijn van de film noir krijgen we
gedesillusioneerde personages (Bergman tegen Grant aan het begin
van de film: Love is a lot of hooey!) die op een cynische
manier tegen het leven aankijken en elkaar bestoken met
vlijmscherpe dialogen – This is a very strange love affair. –
Why? – Maybe because you don’t love me. ‘Notorious’ zit vol
met situaties en teksten die gewaagd waren voor hun tijd en
duidelijk in het film noir-genre thuishoren.
Dat is vooral voelbaar in de evolutie die Alicia doormaakt.
Ingrid Bergman speelt hier een gedurfde rol als antiheldin die de
film begint als een alcoholica die ongegeneerd avances maakt bij de
mannen op een feestje, inclusief Cary Grant. Tegenwoordig kijken
niet veel mensen daar nog van op, maar in 1946 was dat niet
evident: de romantische heldin van ‘Casablanca’ als een seksueel
actieve, vuilbekkende en zuipende madam. Naarmate de film vordert,
werkt ze haar eigen verlossing in de hand door actief in te gaan
tegen haar demonen – de naziclub waar haar vader toe behoorde.
Bergman speelt de rol perfect; ze hengelt nooit naar de sympathie
van het publiek, toont een droog gevoel voor humor en weet zelfs
volstrekt overtuigend dronkenschap te spelen (misschien wel de
moeilijkste klus voor eender welke acteur). Tegenover haar staat
dan Cary Grant als koele CIA-agent die Alicia gebruikt voor zijn
eigen doeleinden en eigenlijk niet eens zo sympathiek is – hij
begraaft zijn emoties voor Alicia en lijkt berekend in alles wat
hij doet. Vreemd genoeg voelen we als publiek meer sympathie voor
Sebastian dan voor Devlin – zoals Claude Rains hem speelt, is
Sebastian misschien wel de spilfiguur in een naziorganisatie, maar
sowieso wel een gevoelsmens die verliefd is op Alicia en zich
daardoor laat leiden. Devlin is en blijft een CIA-agent die zich
laat leiden door zijn agenda – wanneer hij tegen Alicia zegt dat
hij van haar houdt, blijven die woorden altijd enigszins hol
klinken.
Het is overigens opvallend hoe drank gebruikt wordt als
thematisch leidmotief in de film. Alicia begint de film als
drankorgel, Devlin wordt geïntroduceerd wanneer hij Alicia een
bruistablet geeft (zij is alcohol, hij is het aspirientje,
symboliek ahoi!), het uranium zit verstopt in flessen wijn en
wanneer Sebastian en zijn moeder Alicia willen vermoorden, doen ze
dat door vergiftigde koffie. Je zult er vast wel heel diepzinnige
theorieën rond kunnen spinnen waarom dat zo is, maar ik
veronderstel dat je het best simpelweg als een narratief hulpmiddel
kunt beschouwen.
Los van de sprookjesstructuur en de invloeden van de film noir,
blijft ‘Notorious’ ook gewoon één van de spannendste films die
Hitchcock ooit heeft gemaakt, met een strak tempo (er zit werkelijk
geen scène te veel in) en vooral een visuele stijl die de suspense
perfect aandikt. Het bekendste shot is een lange travelling van op
de overloop van het huis, naar beneden tot we een close-up krijgen
van de hand van Alicia, die een sleutel vasthoudt. Maar er zijn nog
andere voorbeelden, zoals een shot waarin Hitchcock een kop koffie
gigantisch groot op de voorgrond zet, met de personages op de
achtergrond. Belangrijk is dat Hitchcock die stijl niet willekeurig
gebruikt, maar altijd een specifiek punt van de plot er mee wilt
versterken. Stijl ten dienste van inhoud, reken maar van yes. Het
gevolg is dat je na een tijdje op het puntje van je stoel zit,
zonder dat Hitchcock ooit zijn toevlucht moet nemen tot geweld. Er
wordt in heel ‘Notorious’ geen schot gelost, maar de spanning is te
snijden.
‘Notorious’ is één van de grote Hitchcocks: razend spannend, met
boeiende personages, een knappe structuur, heerlijke dialogen en
een magnifieke visuele stijl. Een thriller van het allerhoogste
niveau.
