86 min./ Argentinië/ 2007
Natuurlijk heb ik er al meermaals over nagedacht of ik niet
liever een jongen zou zijn. Nooit meer bij hoge nood op zoek moeten
gaan naar een toilet, een baard hebben waar je lekker met handen
langs kan schuren, er alleen maar mooier op worden naarmate je
ouder wordt, zo dicht bij je liefje kunnen zijn dat je er helemaal
in kan kruipen… de voordelen zijn er zeker. Maar dan denk ik aan
meisjesdingen zoals in schattige kleedjes voor de spiegel dralen,
giechelig en emotioneel instabiel mogen zijn, die twee gezellige
bobbels op mijn lijf, en dan weet ik dat ik in het juiste lichaam
zit en dat ik 100 procent vrouwelijk ben. Maar wat als je die
vanzelfsprekende zekerheid niet hebt? Wat als je tweeslachtig
geboren wordt, zowel met mannelijke als vrouwelijke
geslachtsorganen en je ouders besluiten om je, als je rijp genoeg
bent, zelf te laten beslissen wie je worden wil? Hoe weet je zeker
dat je nooit spijt zult krijgen als je je laat operen? ‘XXY’
behandelt een zeer intrigerend dilemma dat in de cinema bij mijn
weten (u moet me maar verbeteren) nog niet eerder werd uitgewerkt.
Een kwestie waar je harder je hoofd op kapot kan breken dan een
rubix-cube, met meer brain damage dan de doorsnee
hersenspoeling. Een ijzersterke, intrigerende thematiek, die in de
film echter niet bevredigend genoeg in het daglicht wordt
gezet.
Alex is 15 en hermafrodiet. Voor het gemak noem ik haar ‘zij’.
Zo is ze ook opgevoed, als een meisje, weliswaar eentje met weinig
meer dan tepels als borsten. Ze woont met haar ouders in een
afgelegen Uruguayaans vissersdorpje, ver van moeials en betweters.
Niemand is er op de hoogte van het geheim in haar broek. Haar vader
(Ricardo Darín, die je zeker al in andere Argentijnse films hebt
gezien) werkt als marinebioloog en ze helpt hem vaak met het
verzorgen van aangespoelde schildpadden. Haar moeder blijkt op een
dag stiekem een befaamde chirurg te hebben uitgenodigd, die een
tijdje bij hen komt logeren samen met zijn vrouw en zoon Álvaro. De
confrontatie met Álvaro en de seksuele aantrekking die Alex voor
hem voelt, doen haar beseffen dat ze eens een besluit zal moeten
nemen. Maar valt er eigenlijk wel iets te beslissen?
Het morele dilemma begint feitelijk al bij de ouders, vanaf de
geboorte. De eerste vraag die je bij de geboorte van je kind te
horen krijgt, de enige vraag die ertoe doet, waar zelfs
weddenschappen rond worden afgesloten: “is het een meisje of een
jongen?”, wordt een pijnlijke zaak. De mens heeft nu eenmaal de
neiging om alles meteen te catalogeren en in afgelijnde vakjes
onder te brengen. Als iets van de norm afwijkt, wordt het vreemd
bekeken of zelfs afgeschreven. Durf je als ouder te kiezen voor één
van de twee geslachten? Wat als je van je kind een jongen hebt
laten maken en hij vertoont puur vrouwelijk gedrag? Kan je zo’n
grote beslissing wel zelf nemen? En als je kiest om de tijd de
waarheid te laten uitwijzen, wat doe je dan in de tussentijd? Alex’
ouders kozen ervoor om niet vanaf de geboorte het leven van hun
kind te vergrendelen. Een heel dappere beslissing, want het
betekent ook dat je je kind moet zien worstelen met zijn
identiteit, zien puberen in het drievoud en laveren in het
niemandsland tussen XX en XY.
Alex zelf zit uiteraard in een nog moeilijker parket. Op een
bepaald moment stopt ze met de medicatie die de ontwikkeling van
haar mannelijkheid moet tegengaan. Ze is het strijden beu. Moet er
hier wel iets beslist worden? Moet iemand die van de norm afwijkt
ook daadwerkelijk ‘genormaliseerd’ worden? Regisseuse Lucía Puenzo
koos voor haar debuut niet bepaald een lichtvoetig onderwerp uit.
Haar poging om het verhaal van Alex zo objectief mogelijk, zonder
standpunten op te dringen, weer te geven, is mooi, maar het levert
helaas geen beklijvende film op. Het is knap dat ze een zwaar thema
als tweeslachtigheid aandurft, maar de film is dan ook vooral
geslaagd als een interessante aanzet om het morele debat bij de
kijker op gang te trekken. Puur filmisch gezien, zitten er te veel
slordigheden in het scenario om echt van een succes te spreken. Een
betere film over het onderwerp is snel bedenkbaar.
Geen enkel personage is op een degelijke manier uitgewerkt.
Alleen de vader misschien, maar dat kan ook liggen aan het feit dat
hij als acteur ook het beste zijn rol weet over te brengen. Bij
Alex voel je dat de actrice nog niet veel ervaring heeft, al ligt
wederom veel aan het scenario. In een krampachtige poging om alles
subtiel te houden, laat men Alex nauwelijks aan het woord, alles
wordt geacht afleidbaar te zijn uit haar (soms extreme) daden. De
relatie met Álvaro is interessant, maar de confrontatie komt dan
weer abrupter over dan nodig (de seksscène lijkt een ontlading voor
Alex’ frustraties, maar grijpt toch een beetje in het rond qua
geloofwaardigheid). Het juiste evenwicht tussen confronteren en
suggereren wordt niet gevonden en Alex ga je er niet beter door
begrijpen.
Het verblijf van de chirurg lijkt mij in opzet al erg
onbegrijpelijk en zeer ongebruikelijk. Hij lijkt haar vooral als
medisch geval interessant te vinden, maar zoekt nooit toenadering
tot haar, en spreekt geen woord met haar. Er wordt afgewacht langs
alle kanten. Het is alsof de regisseuse al de betrokken personen
wou voorstellen en zo ook de verschillende standpunten over het
onderwerp: de ouders die haar de keuze willen laten, de chirurg die
wil opereren, de zoon die zich een bult verschiet, de jongens van
het dorp die haar als een freakshow beschouwen, Alex die zichzelf
niet durft te aanvaarden… zonder er uiteindelijk dieper op in te
gaan. Aan goede bedoelingen geen gebrek bij deze ‘XXY’, alleen het
doel dat de middelen moet heiligen, daar zijn we toch niet helemaal
weg van. ‘XXY’ biedt een mooie aanzet, maar de morele
besluiteloosheid in je hoofd achteraf op weg naar huis is op zich
véél interessanter dan de film zelf.
