88 min. / Iran/ 2006
Vrouwen en voetbal, dat vloekt naar het schijnt als
een fluorgroen vestje met een blouse in roodwit ruitjespatroon. Dat
beweren althans de mannen (nu misschien niet in die woorden, maar
toch). Maar net zoals mannen en ballet, een beauty en een nerd (of
zelfs spaghetti en frieten) niet zouden samengaan, is ook dit een
fabeltje zo groot als een voetbalplein. Ik ben zelf het bewijs van
het tegendeel: in een vorig leven kon ik nog de namen van de
spelers van de Tsjechische nationale ploeg mét bijbehorend
rugnummer achterstevoren én in omgekeerde alfabetische volgorde
opzeggen. Die jeugdzonde is gelukkig overgewaaid, maar als het WK
of het EK begint, durf ik mij nog wel eens te laten infecteren door
de voetbalmicrobe. Leve het spel met de eenvoudigste opzet ooit:
wie de bal tussen de palen schopt, is gewonnen!
Voor de Iranese meisjes uit ‘Offside’ is voetbal meer dan een
passie, ze weten wel degelijk ‘how to bend it like Beckham’ en ze
hebben er dan ook veel voor over. Om even op filmniveau te spreken:
je kan het lichtjes vergelijken met Belgische filmfreaks, die
speciaal naar Nederland rijden, omdat er een must-seefilm een
weekje eerder uitkomt. Alleen is de vrijetijdsbesteding van de
meisjes wel iets gevaarlijker: het is voor vrouwen in Iran namelijk
verboden om een voetbalwedstrijd bij te wonen. Maar het is dé
belangrijkste match van het jaar: Iran speelt tegen Beheran de
kwalificatiewedstrijd voor het WK 2006 en vermomd als jongens
proberen vele meisjes toch het stadion binnen te glippen. Ze
verstoppen hun vrouwelijke vormen onder brede broeken en wijde
pulls, hun lange haren onder petjes en hun meisjessnoeten onder
driekleurige camouflagestrepen. Sommige meisjes raken binnen,
anderen zijn er al snel gloeiend bij en worden weggebracht naar een
aparte zone, vlakbij het stadion waar ze de hele wedstrijd lang
moeten wachten tot ze naar de zedenrechtbank gebracht zullen
worden. Buitenspel is misschien een regel die niemand degelijk kan
uitleggen (tenzij onze Ilya Van Malderghem misschien), de meisjes
uit de film weten alvast hoe het voelt om ‘offside’ gezet te
worden. In een geïmproviseerde kooi van dranghekken worden ze als
katten bij de melk gezet: ze horen het gejoel van de toeschouwers,
maar ze kunnen de match niet zien.
De meisjes halen dan maar hun sterkste wapen boven: hun tong is
scherp als een mes en ze bestoken de soldaten met vragen over de
zin en onzin van het verbod. Waarom mogen vrouwen niet binnen in
een stadion? Omdat ze de blote armen of benen van de spelers zouden
kunnen zien? Of omdat ze niet mogen blootgesteld worden aan de
vunzige praat die de mannen al eens uit frustratie de wereld
insturen? Waarom mogen vrouwen wel samen met mannen naar de cinema
en niet naar het voetbal? De soldaat die de leiding heeft, moet
zich echt in haarspeldbochten wringen om zijn mening te staven. Uit
onmacht begint hij zelfs zijn stem te verheffen, maar langzaamaan
brokkelt toch zijn idée-fixe over de meisjes af. Opvallend
is ook dat de meeste supporters helemaal geen probleem hebben met
meisjes in een stadion, ze proberen hen zelfs te helpen. En dat
blijkt ook in het echt zo: de meeste mannen ginder hebben er ook
geen probleem mee. Alleen staat de wet nergens neergeschreven en is
hij dus voor verschillende interpretaties vatbaar.
Natuurlijk gaat deze film eigenlijk niet over vrouwen en voetbal
(er wordt ook geen enkel beeld van op het veld getoond), maar over
vrouwen die opkomen voor hun rechten. Het voetbalspel is maar een
thema om een veel groter issue te illustreren: de
vrijheidsbeperkingen van de vrouw en de plaats van de vrouw in de
islammaatschappij. Wij zien alvast geen graten in de guitige manier
waarop het onderwerp aanspreekbaar gemaakt wordt, maar in Iran zien
ze dat iets anders: op regisseur Panahi’s hoofd plakt al een
spreekwoordelijk prijskaartje en zijn film (net als al zijn
voorgaande) is verboden in Iran. Ook het maken ervan heeft heel wat
voeten in de aarde gehad. De prent is grotendeels opgenomen tijdens
de echte voetbalwedstrijd in 2005, maar alles moest in het geheim
gefilmd worden met een handcameraatje. Je mag wel een
voetbalwedstrijd filmen, maar meisjes die naar een voetbalwedstrijd
gaan, is bij wijze van spreken om een tweede Heizeldrama vragen. De
beelden bij het binnengaan in het stadion en het feesten naderhand
zijn midden in de actie tussen de massa opgenomen en deze
documentairestijl wordt perfect gemixt met het fictieverhaal van de
meisjes. Al twijfel je op den duur of dat ook niet echt gebeurd is:
je gelooft echt dat alles op die bewuste dag heeft plaatsgevonden.
Dat is te danken aan de locatie, maar zeker ook aan de
niet-professionele acteurs, die de dialogen heel spontaan Ã
l’improviste uit hun mouw lijken te schudden. Bij het deel in de
‘kooi’ kon de regisseur bovendien terugvallen op een naadloze
geluidsmontage: de geluiden van de supporters geven je evenveel zin
als de meisjes om tussen de hekken te gluren.
De film heeft alvast de discussie om vrouwen in de stadions
binnen te laten weer aangewakkerd. Op cinematografisch vlak is hij
misschien niet zo gewichtig, maar fingers crossed dat
zoveel mogelijk mensen hem te zien zullen krijgen. Ook voor de
cinema in Iran is het misschien weer een stapje dichter bij de
begeerde vrijheid van meningsuiting: de film mag dan wel niet
getoond worden, wees gerust dat iedereen (op illegale kopijen, via
internet) hem toch zal gezien hebben.
Panahi is een sociale filmmaker, wat wil zeggen dat hij geen
films maakt om de kunst ervan, maar omdat hij zijn ei kwijt wilt,
omdat hij voelt dat hij dit verhaal moet vertellen, maar vooral
omdat hij de wereld een beetje beter en bewuster wil maken. En daar
hebben we in dit geval weinig op tegen. ‘Offside’ is een sociaal
filmpje in een soort van snuggere opgekuiste/opgeblonken
documentairestijl, dat erg geloofwaardig en af en toe grappig. Door
zijn eenvoud en het toegankelijke en lichtvoetige verhaal, zou dit
wel eens meer effect kunnen hebben dan eender welk drama gedrenkt
in kilo’s levenslessen en belerende vingertjes. Respect!
