Zelden werd er naar een boek zo uitgekeken, werden er bij het verschijnen ervan zoveel spots op gericht om vervolgens weer snel te doven als dat het geval is bij Zwerm, na Tongkat het tweede magnum opus van Peter Verhelst. Recensenten wisten er zich geen raad mee. Het leek wel of de literaire wereld zich opeens het adagium van Wittgenstein eigen had gemaakt: "Wovon man nicht reden kann, darüber muss man schweigen." Met als hoogte- of dieptepunt de ietwat ongemakkelijke, verplichte nominatie voor de Gouden Uil. Die sleepte Verhelst natuurlijk niet in de wacht.
Ondertussen heeft iedereen het boek wel gelezen, of is iedereen er tenminste in beginnen lezen. De inhoud van het boek beschrijven heeft dan ook weinig zin. Niet alleen is deze nauwelijks in enkele woorden te vatten (het gaat over individuen in New York, maar tegelijk over Vietnam, Israël, Palestina), je kan Zwerm ook overal op het internet lezen. In recensies, maar nog meer in gedigitaliseerde informatie over een pak historische figuren die in de roman rondwaren en over wie Verhelst in de afsluitende aantekeningen zegt: zoek er op het web maar meer informatie over.
Hierin zit het bijzondere van wat Verhelst doet. Hij schrijft een soort faction, maar keert het procédé tegelijk om. Hij gebruikt geen bekende feiten om er zijn verhaal mee te vertellen, maar hij gooit zichzelf temidden van de feiten. De geschiedenis is geen middel, maar wordt een doel op zich: de terugtocht tot aan de oerknal. Hoe de lezer zich in dat kluwen moet staande houden, daar trekt Verhelst zich weinig van aan. De wereld is nu eenmaal complex. Wie meer wil weten, wie beter wil begrijpen, dat hij naar zijn modem grijpt en zoekt! En passant beschrijft Verhelst in het boek zelf wat hij gedaan heeft en welke opdracht zijn lezers wacht: "Alsof iemand honderden filmrollen heeft verknipt, at random aan elkaar heeft gekleefd en uit dat kluwen moet jij al die oorspronkelijke films reconstrueren en tegelijk het overzicht bewaren." (p.65-64)
Samplen, muteren, het zijn begrippen op maat van Zwerm. Het boek is niet alleen een roman, het wil ook een knooppunt zijn van een onuitputtelijk geheel van secundaire teksten. Het verhaal is condens, maar het staat iedereen vrij om te gaan linken met teksten die je overal (lees: op het web) vindt en die een nieuwe betekenis voor het geheel genereren. Verhelst gooit daarmee een flinke splinterbom in de literatuur. Geen wonder dat velen zich in de haren krabben wanneer ze Zwerm willen beoordelen: hoe vel je namelijk een oordeel over iets waarvan je niet eens de grenzen kent?
Een veelgehoorde dooddoener was: je haat het boek of je bemint het. Wie dat beweert, heeft het boek slecht gelezen. Het is wel zo dat het moeilijk te beoordelen is, omdat houvast ontbreekt. Het past niet tussen de lijntjes van de klassieke literatuur. De tijd zal het leren, maar dit boek zou best wel eens het eerste van een nieuwe soort kunnen zijn. Al moet je dat ook niet overdrijven: er is in het verleden wel eens meer tabula rasa gemaakt met de roman, die evenveel keren als een feniks uit zijn as herrees. In elk geval ontbreekt het momenteel aan een instrumentarium om Zwerm behoorlijk te beoordelen. Daardoor kan je het boek niet zomaar als "slecht" of "onbegrijpelijk" van de hand doen. Anderzijds valt het ook moeilijk onder de noemer "uitstekend" of "meesterwerk" te vatten.
Over de literaire en de literatuurhistorische waarde van Zwerm is het laatste woord nog niet gezegd, maar waaraan mag iemand die het boek nog ter hand wil nemen zich nu verwachten? Verhaalflarden met een bij uitstek 21ste-eeuwse inslag: gsm’s, virussen, scans, Engelse turbotaal en een eindeloze reeks beelden gegenereerd door niet aflatende camera’s. Daarnaast bijwijlen meeslepend geschreven geschiedenisflashes waarbij het de moeite loont om even de historiek van bepaalde figuren effectief op te zoeken. Ten slotte een discursief universum dat onmiskenbaar "Verhelst" is, geschreven op speed en zich door alle zintuigen aan de lezer opdringend.
