Er zijn maar weinig onderwerpen waar je zo moeilijk een film over
kunt maken als kindermisbruik. Eén van de laatste grote taboe’s van
onze samenleving, en bijgevolg één waar je voorzichtig mee moet
omspringen. Misschien is het ook wel daarom dat drama’s rond incest
of kindermisbruik zoveel indruk maken wanneer ze dan toch uitkomen
– je krijgt automatisch de indruk dat je naar een prent zit te
kijken over een verboden onderwerp, over iets waar mensen
traditioneel liever het zwijgen toedoen. ‘Mysterious Skin’ was één van de beste films
van het jaar, en behandelde pedofilie op een onwrikbaar
confronterende wijze. Het hele publiek zat een beetje ongemakkelijk
te draaien in z’n stoeltje, maar niemand die z’n ogen van het
scherm kon rukken. ‘De Indringer’
ging, zij het dan met beperkter succes en minder expliciet,
dezelfde richting uit. En nu is er ‘Anklaget’, een aangrijpend
Deens drama over een vader die door z’n veertienjarige dochter
beschuldigd wordt van incest.
De man is kwestie is Henrik (Troels Lyby), een zwemleraar die al
jaar en dag gelukkig getrouwd is met Nina (Sofie Gråbøl). Zijn
dochter Stine lijkt op het eerste zicht gewoon aan de puberblues te
lijden: ze sluit zich op in haar kamer, speelt dodelijk
deprimerende muziek en komt in de problemen op school. Dan, op een
dag, wordt Henrik plots zonder boe of ba gearresteerd. Stine, die
ondertussen in beschermde bewaring is genomen, beweert dat Henrik
haar twee jaar geleden een aantal keer heeft aangerand. Henrik
ontkent uiteraard alles en ook Nina lijkt geen moment te twijfelen
aan de onschuld van haar man – het zou niet de eerste keer zijn dat
Stine liegt over haar leven thuis. Maar de vraag blijft: deed-ie
het of deed-ie het niet?
Regisseur Jacob Thuesen structureert z’n film zorgvuldig volgens
het standpunt van Henrik – we beleven het hele verhaal door zijn
ogen, en één van de gevolgen daarvan is bijvoorbeeld dat we Stine
zelf pas ergens halverwege de film te zien krijgen, wanneer ze komt
getuigen op het proces. Het is belangrijk om niet op voorhand te
weten of hij het gedaan heeft, omdat je dan niet met vooroordelen
tegenover dat personage gaat staan. Als je zeker weet dat hij
onschuldig is, zou je Stine vanaf het begin veroordelen omdat ze
zo’n leugens vertelt over haar vader. Weet je zeker dat hij het wél
gedaan heeft, dan wordt het praktisch onmogelijk om nog mee te
voelen met zijn situatie. Hoe het ook zij, je ziet een andere film.
Een tweede visie, in de wetenschap van wat de ware toedracht van de
zaak is, zal ongetwijfeld fascinerend zijn om andere redenen, maar
ik zou m’n eerste beleving van de film niet hebben willen missen.
Zoals het is, laat Thuesen je tot pakweg een kwartier voor het
einde in twijfel leven. Willen of niet, je wordt in het standpunt
van Henrik gedwongen. Doorgaans, wanneer je in het nieuws een
bericht hoort over een vader die wegens dergelijke feiten werd
gearresteerd, gaan we er haast automatisch van uit dat er wel iets
van aan zal zijn – waar rook is, is vuur en al die andere clichés.
Maar je zult maar eens van zoiets beschuldigd worden en het écht
niet gedaan hebben. Door de manier waarop Thuesen z’n film
structureert, wordt die mogelijkheid plots erg reëel, het wordt
iets waar je wel rekening mee moet houden. Als je op voorhand het
antwoord al hebt, valt heel dat aspect weg.
‘Anklaget’ gaat ook voor een groot deel over de paranoïa die we
allemaal voelen over de veiligheid van onze kinderen. Lang voor er
een uitspraak is gevallen in de zaak tegen Henrik, is hij al
veroordeeld in de publieke opinie. De mensen bekijken hem, zijn
auto wordt gevandaliseerd. Tijdens zijn voorhechtenis biedt een
cipier hem de keuze: “Je kunt bij de andere gevangenen gaan zitten
of hier in vrijwillige isolatie blijven. Maar ik zou hier blijven,
want de anderen spugen in het eten van jouw soort.” Schuld of
onschuld maakt niet uit – het gerucht alleen al is voldoende om je
leven te vernielen.
In tegenstelling tot andere Scandinavische filmmakers, is Thuesen
niet bang om z’n film een verzorgd uiterlijk te geven. Dramatische
kwaliteit neemt niet evenredig toe met het schokken van de camera
en dit is alvast één regisseur die dat begrepen heeft. We krijgen
tamelijk klassieke set-ups, met wel consequent een zeer sfeerrijke
belichting. Let op een scène waarin Henrik in z’n cel zit: het
licht valt in geconcentreerde bundels naar binnen, zodat Henrik van
het licht in de duisternis en terug in het licht loopt. Een simpel
effect, maar bijzonder krachtig. Om nog maar te zwijgen van die
koude, blauwe verlichting in het huis van Henrik en Nina. De enige
keer dat we wat warmere kleuren te zien krijgen in dat huis, is
tijdens een gesprek tussen Henrik en z’n dochter – geen toeval.
‘Anklaget’ is geen opvallend gestileerde film, maar hij is
bijzonder degelijk in elkaar gestoken, met een subtiele visuele
flair die de inhoud ondersteunt.
Troels Lyby, die ooit nog meespeelde in ‘The Idiots’ van Lars Von
Trier, draagt moeiteloos de hele film. Zijn truc is, denk ik, dat
hij elke scène volkomen oprecht speelt – als acteur zal hij wel op
voorhand geweten hebben of hij nu schuldig was of niet (of het
moest al zijn dat Thuesen een Mike Leigh-aanpak heeft gebruikt),
maar Lyby draagt die voorkennis nooit met zich mee. Het is
natuurlijk nogal logisch dat je als acteur in elke situatie de
realiteit van het moment moet gaan zoeken, maar probeer die maar
eens vast te houden terwijl je al verdomd goed weet hoe het zal
aflopen. Uiteindelijk is dat de essentie van acteerwerk, en Lyby
doet dat fantastisch.
‘Anklaget’ is meeslepende, intelligente cinema, die op een
toegankelijke manier over een moeilijk onderwerp spreekt – je hoeft
echt geen zware cinefiel te zijn om hier iets aan te hebben. Knap
gedaan.
