Film is meer dan welk ander medium dan ook, geschikt om
historische feiten een emotionele waarde mee te geven. We zitten
niet opgezadeld met de distantiëring die automatisch plaatsvindt
bij het lezen van woorden op papier, we kunnen de personages recht
in de ogen kijken, de wereld bekijken waarin ze leven. Hoeveel
mensen weten iets af van de holocaust dankzij de honderden boeken
die erover werden geschreven? En hoeveel dankzij die éne film,
‘Schindler’s List’?
‘Rabbit-Proof Fence’ belicht een minder bekend feit, dat niet
wordt beschreven in de geschiedenisboeken, maar daarom nog niet
minder schrijnend is. In 1931 wordt A.O. Neville (Kenneth Branagh)
aangewezen als voogd van alle aboriginals in Australië. Neville,
een wetenschapper met nazi-achtige ideeën over genetische
manipulatie, besluit zoveel mogelijk halfbloed aboriginal kinderen
van bij hun ouders weg te halen en hen op te voeden in speciale
scholen, waar ze zullen leren hoe ze voor dienaar moeten spelen
voor rijke blanken. De logica achter zijn redenering is, dat het
mogelijk is om de aboriginals letterlijk uit Australië “weg te
kweken”, indien de halfbloeden gescheiden worden van hun ouders. Op
die manier kan gecontroleerd worden dat ze enkel kinderen zullen
krijgen van blanken, waardoor hun bloed weer verdund wordt. Hou dat
maar een generatie of twee, drie vol, en er is van de aboriginals
in Australië geen sprake meer. Zijn methoden zijn subtieler dan die
van de Duitsers een decennium later zouden zijn, maar ze komen op
hetzelfde neer.
Molly, Grace en Daisy zijn drie zulke kinderen, halfbloed
meisjes die op een hondsbrutale manier van bij hun aboriginal
moeder weg worden gekaapt en ondergebracht in een school, meer dan
duizend mijl verderop. Wanneer de kinderen elkaar aanspreken in hun
eigen taal, vermanen de nonnen die er de plak zwaaien dat ze “dat
brabbeltaaltje” niet meer mogen gebruiken.
De drie kinderen zijn echter niet van plan zich zomaar bij hun
lot neer te leggen, en slechts enkele dagen na hun aankomst in de
school, zetten ze het op een lopen. Met een mengeling van veel
geluk en behoorlijk wat verstand, weten ze de spoorzoeker Moodoo
(nota bene zelf een volbloed aboriginal) te ontwijken. De meisjes
oriënteren zich op het hek uit de titel, het langste hek ter
wereld, dat zich 1500 mijl lang uitstrekt over het Australische
landschap, en hun enige richtingaanwijzer naar huis is.
Regisseur Phillip Noyce keert voor deze film terug naar huis na
een lange periode in Hollywood, waar hij weinig opvallende
actiefilms als ‘Patriot Games’ en ‘The Saint’ maakte. Indien
‘Rabbit-Proof Fence’ ons niets anders duidelijk maakt, komen we wél
te weten dat hij nog steeds van zijn thuisland houdt – lang
aangehouden vergezichten over de Gibson woestijn en andere
prachtige natuurgebieden doorprikken het sombere karakter van de
film met hun eenvoudige schoonheid. Terence Malick deed al iets
gelijkaardigs in ‘The Thin Red Line’: de waanzin en lelijkheid van
oorlog laten afsteken tegen de pracht en praal van de natuur. In
deze film zien we de dreiging van etnische zuivering en – op een
tastbaar niveau – de hongerige gezichten van drie angstige
kinderen, in een paar van de mooiste plekjes ter wereld.
Inhoudelijk is ‘Rabbit-Proof Fence’ echter een twijfelgeval. Het
valt toe te juichen dat Noyce ervoor kiest om de aboriginals op z’n
minst de hoofdrol te laten spelen in hun eigen film. Dat is niet zo
vanzelfsprekend; kijk maar eens hoe de Amerikaanse indianen werden
behandeld in het vreselijk paternalistische ‘Windtalkers’. Vooral Amerikaanse filmmakers
hebben wel eens de neiging om, in de naam van politieke
correctheid, zich enorm neerbuigend te gaan gedragen tegenover
mensen van een ander ras. Hier is dat niet het geval. Wat we hier
krijgen, is geen visie van een welwillende blanke op de
aboriginals: het hele verhaal wordt vanuit het standpunt van de
kinderen verteld, er wordt niet op hen of hun volk neergekeken.
Dat zit dus wel goed, maar dat wil óók zeggen, dat de film maar
weinig ruimte laat voor enig politiek standpunt. We zien Neville
aan het werk, en uiteraard zal elk redelijk mens met weerzin
reageren op wat hij te vertellen heeft, maar zijn ideeën worden
nergens in een ruimere context geplaatst. Er moet toch een regering
hebben bestaan die hem toeliet op deze manier tewerk te gaan – hoe
zit het daarmee? En, wat veel belangrijker is: hoe zit het
eigenlijk met al die honderden, duizenden kinderen die niét gingen
lopen en gewoon hun gestolen leven als onderdaan van de blanken
moesten uitzitten? Aangezien we meer dan de helft van de film lang
enkel drie meisjes zien die door de woestijn sjokken, kunnen we
nooit echt voeling krijgen met de problematiek die hen zover heeft
gekregen.
Was het misschien niet beter geweest om een film te maken waarin
we zien hoe enkele van die meisjes door de mangel van dat
onmenselijke systeem worden gehaald, in plaats van ervoor te
vluchten? Op die manier had Noyce nog altijd een film kunnen maken
die werkelijk over de aboriginals ging, zoals deze, maar hij had
ook de thematiek waar het allemaal om draait veel meer tastbaar
kunnen maken. Hij had ons de wanpraktijken kunnen tonen, in plaats
van ze enkel als motivatie voor de hoofdpersonages te gebruiken.
Zoals het is, lijkt ‘Rabbit-Proof Fence’ niet zozeer een film over
de ontelbare kinderen die door dit systeem praktisch werden
vernietigd, als wel over die uitzonderlijke drie die zich ertegen
verzetten.
Hoe het ook zij, er wordt indrukwekkend goed geacteerd door de
kinderen in de hoofdrollen, alledrie amateurs die nooit eerder voor
een camera hadden gestaan, maar hier een levensechtheid op weten te
roepen die soms adembenemend is. Dit in tegenstelling tot Kenneth
Branagh, die er eerlijk gezegd maar een beetje kleurloos
bijstaat.
Tijdens de titels aan het einde van de film, komen we te weten
dat de praktijken die we zagen, doorgingen tot in 1970 (!), en dat
de huidige regering nog steeds weigert om zich te verontschuldigen
voor wat er gebeurde. Feiten die aantonen dat we nog steeds in een
wereld leven waarin de suprematie van het ene ras over het andere
door velen niet wordt betwijfeld. Ik kon niet anders dan denken dat
al die kinderen een betere film verdienden dan deze. Eén die over
hén ging, over die vergeten massa die niet eens een voetnoot in de
geschiedenis is geworden, in plaats van over drie o zo moedige, o
zo aandoenlijke, maar ook o zo weinig representatieve meisjes.
http://www.rabbitprooffence.com.au/
