De carrière van John McTiernan heeft al betere tijden gekend: de
regisseur van ‘Die Hard’ en ‘The Hunt For Red October’ werd door
zowat de hele wereld uitgelachen voor zijn bespottelijke remake van
‘Rollerball’, en ook ‘Basic’ wordt nu niet bepaald gezien als de
beste film van het jaar. De man die ooit de actiefilm heruitvond,
samen met Bruce Willis, lijkt het op de een of andere manier
verloren te zijn – noem het zijn filmisch inzicht, zijn instinct of
zijn mojo. In ieder geval, McTiernans laatste projecten waren
dweilen. In een poging om ditmaal wél nog eens een hit te scoren,
verzamelde hij bekende, zij het niet altijd even betrouwbare namen
als John Travolta en Samuel L. Jackson, maar het mocht niet baten –
deze ingewikkelde, onovertuigende thriller werd een zoveelste flop
op rij.
‘Basic’ speelt zich af op een Amerikaanse legerbasis in Panama,
nabij het kanaal. Sergeant West (Jackson), de hardste,
schofterigste, brutaalste onderofficier die ze hebben, gaat samen
met zes van zijn mannen op oefening in de broesse. Zeventien uur
later worden er slechts twee van hen gered. De anderen zijn dood of
spoorloos verdwenen.
In een poging te weten te komen wat er gebeurd is, haalt één van
de hogere officieren, Styles (Timothy Daly), er zijn oude vriend
Hardy (Travolta) bij, een agent van de drugbrigade die tijdelijk
geschorst is op verdenking van corruptie en een drankprobleem
heeft. Hardy is zelf een ex-soldaat, die praktisch van de basis
werd weggepest door sergeant West en dan ook perfect begrijpt
waarom iemand hem zou willen vermoorden. Hij wordt geholpen in zijn
onderzoek door Connie Nielsen als Osborne, de excuustruus van
dienst.
Het begint allemaal tamelijk leuk. Travolta amuseert zich
overduidelijk in zijn rol, en gaat vrolijk even ver over de top als
het scenario – hij declameert zijn teksten met een theatrale flair,
en lijkt continu in beweging te zijn, of hij nu wijdse
armbewegingen maakt of door de sets beent alsof hij z’n laatste
trein moet halen. Dit is één van de meest energieke vertolkingen
die hij in lange tijd heeft gegeven, alsof hij voortdurend stijf
staat van de cafeïne. Het feit dat Travolta voor deze rol
behoorlijk wat gewicht heeft verloren zal ook wel helpen.
Ik kon ook de dialogen tussen Travolta en Nielsen wel waarderen
– er zitten regels tekst tussen die klinken als een bel, zoals: “Ik
ben nog een beetje dronken van vanochtend, dus als ik probeer je te
versieren, moet je niet beledigd zijn.” Ja, het is erover, maar het
past wel in de stijl van de film.
Tot zover het goeie nieuws. Het slechte nieuws is dat Samuel L.
Jackson routinematig zijn nummertje van harde militair opvoert (zie
ook ‘Rules Of Engagement’), waarbij
hij ons niets geeft dat we niet eerder van hem hebben gezien. En
dat ook Connie Nielsen zich onzeker lijkt te voelen in haar rol –
als vrouw in het leger zou ze een natuurlijke autoriteit moeten
uitstralen, maar Nielsens rol als bad cop tijdens een ondervraging,
is eerder lachwekkend dan autoritair.
‘Basic’ is één van die thrillers die de éne plotwending bovenop
de andere stapelt, in voortdurende pogingen om het publiek te
overtuigen van z’n eigen intelligentie. Sinds ‘Wild Things’ heb ik
geen film meer gezien die zo snel en zo vaak van richting
veranderde, en met zo weinig succes. We krijgen vier verschillende
versies van de feiten te horen, en elke keer dat er een nieuwe
versie beschikbaar wordt, komt de vorige te vervallen. Alsof je de
krant leest, maar met elke nieuwe editie blijkt dat de vorige geen
enkel belang had omdat er geen woord van waar was.
Dat soort van plotwendingen kunnen wérken in een film, wanneer
ze logisch zijn, wanneer je de film een tweede keer kunt bekijken
en de finale uitleg van het verhaal als onontkoombaar naar voren
komt (kijk maar naar ‘The Sixth
Sense’). In dit geval, daarentegen, wordt het telkens opnieuw
heruitvinden van wat de waarheid is, gereduceerd tot enkel een
gimmick die al lang is opgebruikt voor de film ten einde is.
McTiernan had deze film twee plottwists eerder kunnen beëindigen,
óf hij had nog eens een uur kunnen doorgaan, zonder dat het enig
verschil had uitgemaakt voor de zinnigheid of onzinnigheid van het
verhaal. Wat de uiteindelijke waarheid van de film blijkt te zijn,
is volslagen willekeur van de scenarist. Het is niet de waarheid
omdat dat noodzakelijk volgt uit wat we eerder gezien hadden, maar
enkel omdat de schrijver en regisseur op dat punt besloten hadden
dat het nu wel genoeg was geweest en het hierbij te houden.
Een dergelijk scenario is vrijwel onmogelijk in elkaar te steken
zonder dat er enorme plotgaten ontstaan, en hoewel het na een
eerste visie nauwelijks mogelijk is om ergens zeker van te zijn,
lijkt het mij dat die gaten hier talrijk en diep zijn. Het meest
voor de hand liggende is het feit dat een blanke soldaat er in deze
film erin slaagt om de identiteit van een zwarte over te nemen,
zonder dat iemand dat doorheeft. Faut le faire.
Een hele tijd lang heb je nog zin om mee te spelen, om als
toeschouwer actief mee te zoeken naar wie het gedaan heeft en
waarom. Maar hoe langer hoe meer wordt het duidelijk dat het
antwoord irrelevant is – het is gewoon een zoveelste scenario, de
afloop had net zo goed vollledig anders kunnen zijn. Het is niet
dat dit een mysterie zonder oplossing is, maar dat dit een mysterie
is waarvan de oplossing er niet toe doet. Het is geen toeval dat
veel van de dialogen waarin het verhaal wordt opgehelderd,
plaatsvinden zonder dat we de acteurs van dichtbij zien. We krijgen
de uitleg als voice-over bij een flash-back, of we zien de
personages enkel als zwarte stipjes over de straat of een
landingsbaan lopen in een wijd shot. Die techniek laat filmmakers
toe om achteraf, tijdens de post-productie, stukken verklarende
dialoog toe te voegen zonder effectief opnieuw te moeten gaan
filmen. Je stopt de acteurs in een geluidsstudio en je laat ze de
extra dialoog voorlezen, je zet die teksten over beelden waarin het
niet opvalt, et voilà . Die techniek wordt wel vaker toegepast door
wanhopige regisseurs die enige samenhang in hun film willen
stoppen.
Komt daar nog bij dat de visuele stijl van ‘Basic’, zeer tegen
de gewoonte van McTiernan in, behoorlijk te wensen overlaat. De
hele film speelt zich af tijdens een orkaan, en het bliksemt
blijkbaar zo hard dat het scherm elke drie seconden fel wit
oplicht. In essentie zit je dus tijdens elke scène die in open
lucht plaatsvindt, naar een stroboscoopeffect te kijken, wat
behoorlijk op de zenuwen gaat werken én de grootste nachtmerrie van
elke epilepticus moet zijn.
Misschien heeft McTiernan nog wel een goeie film in zich, en
misschien is Samuel L. Jackson echt nog wel in staat tot een
verrassende acteerprestatie, maar hier zult u geen van beide
aantreffen. Dan nog liever ‘Wild Things’, daarin kregen we
tenminste nog Denise Richards die amandel-hockey speelde met Neve
Campbell.
http://www.sonypictures.com/movies/basic/
