De Onderneming heeft iets met Oost-Europese schrijvers. Na de bewerking van Het dikke
schrift en van Het bewijs van Agotha Krisztof waagt het collectief zich nu aan het
meesterwerk van Jerzy Kosinski. Gunther Lesage brengt het gruwelverhaal echter net iets te theatraal
en haalt daarmee de angel uit de tekst.
“Een lasterlijke documentaire over het leven in bepaalde, identificeerbare gemeenschappen
gedurende de Tweede Wereldoorlog, waarbij folkloristische elementen werden verdraaid, het boerenleven
werd belasterd en de propagandamachine van de vijand nieuwe wapens in handen werden gespeeld.”
De Poolse autoriteiten waren allerminst te spreken over Kosinki’s autofictie. De naar New York
uitgeweken auteur had zijn ervaringen op het Poolse platteland tijdens de Tweede Wereldoorlog
neergeschreven in zijn roman De geverfde vogel en dat namen ze hem niet in dank af.
Het wedervaren van een zesjarig jongentje dat leert overleven terwijl het om zijn
“zigeunerjood” uiterlijk beschimpt en bespot wordt door ruwe boeren blijft nog steeds
actueel, vonden Ryszard Turbiasz en Gunter Lesage van De Onderneming. Ze bewerkten het boek tot een
theatermonoloog. Hoewel, monoloog: Lesage wordt op de planken bijgestaan door het Gentse electroduo
Galacticamendum. Die maakten op basis van New Yorkse omgevingsgeluiden een soundscape die de gruwel
en de kinderlijke naïviteit van het verhaal ondersteunen en versterken.
Dat is ook het spanningsveld waar het verhaal tussen laveert. Enerzijds de wreedheid van de ene
mens voor de andere, anderzijds de kinderlijke logica waarmee het hoofdpersonage die ondergaat. Die
zorgt in al zijn ontwapenendheid ook voor een lichtere noot: je kunt niet anders dan glimlachen om de
ijzeren logica waarmee het jongentje op zoek gaat naar een patroon in de gedragingen van anderen. Of
waarmee hij zich achtereenvolgens beaat vergaapt aan het christendom, het fascisme of Stalin.
Lesage slaagt er helaas niet in dit intimistisch vertelde stuk — het publiek zit met zijn
neus op het podium gedrukt — op een consequente manier te brengen. Vaak zit de toon goed, maar
af en toe pakt hij het te theatraal aan. De scène waarin hij een altaar sloopt, is onbedoeld
grotesk en allerminst overtuigend, wanneer hij een typetje gaat spelen botst het helemaal.
De integratie van nieuwe media is wat beter: de illustrerende projecties ondersteunen het stuk
adequaat en de geluidssculpturen van Galacticamendum komen op het juiste moment. Ze brengen spanning
in een verhaal dat omgekeerd wordt verteld. Daar lijkt een foute keuze gemaakt te zijn: Turbiasz en
Lesage beginnen met het culminatiepunt van het boek: een buitenproportionele wraakactie van het
jongentje op boeren die hem mishandeld hebben. Daarna pas komen de verhalen over de vernederingen en
de haat die hij moet ondergaan. De logica tussen beide wordt echter niet uitgelegd en het is dan ook
erg aannemelijk dat het publiek het stuk lineair gaat interpreteren.
Beter hadden de makers de volgorde van het stuk intact gelaten. De geverfde vogel is immers
een erg onderhoudend stuk geworden, maar een echte spanningsopbouw zit er niet in. Het resultaat is
een opsomming van gebeurtenissen — grappig of soms onmenselijk wreed. Je zit er bij en je
registreert. Nergens, op een gruwelijk detail na, neemt het je bij het nekvel. Daarvoor blijft het
iets teveel aan de oppervlakte.